ÖZET

Ekonomik sıkıntıları aşma amacıyla özel hukuk alanında yapılan bazı düzenlemeler, ceza hukuku alanında da önemli sonuçlar doğurabilmektedir. Konkordatoya ilişkin İcra ve İflâs Kanunu'nda yer alan düzenlemeler de bu tür bir etkiye sahiptir. Kural olarak, konkordato mühleti içinde borçlunun borçlarına ilişkin icra takibi yapılamamakta ve bu borçlarla ilgili olarak faiz işlememektedir.

Bu çalışmada, konkordato süreci öncesinde veya süreç içerisinde vadesi gelen çeklerinin durumu ve çeki ödeyemediği için konkordato sürecinde olan borçlu hakkında, "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçundan cezaî sorumluluğun akıbeti incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Konkordato, Çek, Karşılıksızdır İşlemi, Cezai Sorumluluk.

GİRİŞ

Kanun koyucu, ekonomik alana ilişkin bir takım hukuki düzenlemeler yaparak ülke ekonomisinin gidişatına yön verme ya da birtakım ekonomik sorunları çözme amacıyla olağanüstü hâl döneminde çıkarılan ve 31 Temmuz 2016 tarihinde yayımlanan kararname ile "iflas erteleme" kurumunu askıya almıştır. Bu dönemde ilgi görmeye başlayan konkordato kurumu devam eden süreçte alternatif bir hukuki yol olarak karşımıza çıkmaktadır. 15.03.2018 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan "İcra ve İflas Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun" ile askıya alınan iflas erteleme kurumu tamamen kaldırılarak yerine konkordato kurumu getirilmiştir. Bu yeni düzenlemelerin ceza hukuku açısından sonuçları ise zaman içerisinde ortaya çıkmıştır. Henüz konkordato süresi içerisinde çekte "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet verme açısından sorumluluğa ilişkin yasal bir düzenleme yapılmasa da yeni hükümlerin uygulamasından kaynaklı zorluklar/sorunlar, içtihatlar yolu ile netleştirilmeye çalışılmaktadır.

1. KONKORDATO SÜRECİ

2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu ("İİK")'nda düzenlenen konkordato; borçlunun alacaklılarıyla -kanunda belirlenmiş çoğunluğu ilegerçekleştirdiği ve ticaret mahkemesinin tasdiki ile hüküm ifade eden kolektif bir cebri tasfiye anlaşmasıdır. Bu anlaşma borçlarını ödeyememe tehlikesi altındaki borçlular açısından borçlarını yeniden yapılandırmak ve esasen iflastan kurtulmak amacı ile başvurulan hukuki bir yöntemdir. Ayrıca iflas talebinde bulunabilecek her alacaklı da gerekçeli bir dilekçeyle, borçlu hakkında konkordato işlemlerinin başlatılmasını isteyebilir.1

Konkordato ile alacaklılar, borçluya karşı alacaklarının bir kısmından feragat etmekte ve/veya borçluya borcunu ödemesi için yeni bir vade vermekte, konkordato borçlusu eğer bu süreç içinde, borcunun konkordato ile kabul edilen kısmını öderse borçlarının tamamından kurtulma imkânına sahip olmaktadır.

Konkordato talebi asliye ticaret mahkemelerine iletilir ve burada incelenir. Mahkeme borçlunun talebinin mal varlıklarına ve finansal durumuna uygun olup olmadığını bilirkişi marifeti ile tespit ettirdikten sonra konkordato şartlarının oluştuğu kanaatine varırsa derhal geçici mühlet kararı verir.

Geçici mühlet kararının verilmesini konkordato komiserinin atanması, konkordato projesinin başarıya ulaşacağı kanaatine varılması halinde kesin mühlet kararının verilmesi, kesin mühlet süresi içerisinde konkordatonun tasdiki yahut reddi işlemlerinin yapılması izler.2

Geçici mühlet kararının verildiği an itibarıyla talep hakkında nihai karar verilinceye dek;

  • Mühlet içinde borçlu aleyhine amme alacaklarının tahsili amacıyla yapılan takipler de dahil olmak üzere hiçbir takip yapılamaz ve daha önce başlamış takipler durur, ihtiyatî tedbir ve ihtiyatî haciz kararları uygulanmaz, bir takip muamelesi ile kesilebilen zamanaşımı ve hak düşüren müddetler işlemez, (Rehinli alacaklar ile kanunda sayılan imtiyazlı alacaklar istisnadır.)
  • Rehinle temin edilmemiş her türlü alacağa faiz işlemesi durur,
  • Zamanaşımı ve hak düşürücü süreler işlemez,
  • Borçlu, mahkemenin izni dışında mühlet kararından itibaren rehin tesis edemez, kefil olamaz, taşınmaz ve işletmenin devamlı tesisatını kısmen dahi olsa devredemez, takyit edemez ve ivazsız tasarruflarda bulunamaz. Aksi hâlde yapılan işlemler hükümsüzdür. Borçlu bu hükme yahut komiserin ihtarlarına aykırı davranırsa mahkeme, borçlunun malları üzerindeki tasarruf yetkisini kaldırabilir ve iflasın açılmasına karar verebilir,
  • Konkordato mühletinin verilmesinden önce, müstakbel bir alacağın devri sözleşmesi yapılmış ve devredilen alacak konkordato mühletinin verilmesinden sonra doğmuş ise, bu devir hükümsüzdür.

2. ÇEKTE "KARŞILIKSIZDIR" İŞLEMİ YAPILMASI VE İŞLEMDEN DOĞAN SORUMLULUK

Ticari hayatın işleyişinde önemli bir yere sahip olan çek; hukuki yönden havale, iktisadi açıdan ödeme aracı niteliğindedir. Çeke ilişkin hükümler esas olarak Türk Ticaret Kanunu'nda düzenlenmiş olmakla birlikte, çekin karşılığının bulunmaması durumunda hamillerin daha etkin korunması ve keşideciye yaptırım uygulanması amacıyla 1985 yılından bugüne kadar müstakil kanunlar hazırlanmış ve bu kanunlarda zaman içinde birtakım değişiklikler yapılmıştır.

Zaman içerisinde çekin ticari hayattaki fonksiyonunu etkinleştirmek ve daha da güçlendirmek amacıyla, ibraz edilen çekin karşılığının bulunmaması ve bu çeklere "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet verilmesi hürriyeti bağlayıcı ve para cezası olmak üzere ağır yaptırımlara bağlanmıştır. Fakat bu yaptırımlar, çekin ödeme kabiliyetini artırmadığı gibi uygulamada tereddüt ve farklı uygulamaların ortaya çıkmasına neden olmuştur.3

Nihayet 2012 yılında Çek Kanunu'nda yapılan değişiklikle karşılıksız çek keşide etmek artık suç olmaktan çıkarılmıştır. Karşılıksız çek keşide edilmesi halinde Çek Kanunu'nda sadece "çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı" şeklinde bir idari yaptırım getirilmiştir. Yeni düzenlemede kanunların ayrıca suç saydığı haller açıkça saklı tutulmuştur.

Çek Kanunu'nun 5. maddesi "(...)çekle ilgili olarak "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur." ifadesini ihtiva etmektedir.

Türk Ticaret Kanunu ("TTK") uyarınca muhatap nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişi, çekin karşılıksız kalan bedelinin yüzde onunu ödemekle yükümlü olduktan başka, hamilin bu yüzden uğradığı zararı da tazmin etmekle yükümlüdür.

3. KONKORDATO SÜRECİNİN "KARŞILIKSIZDIR" İŞLEMİ YAPILMASINA ETKİSİ

Konkordatonun özel olarak çekten kaynaklı borçlara etkisinin ne olacağına ya da karşılıksız çek keşide etmekten dolayı ortaya çıkacak cezaî sorumluluğu kaldırdığına dair bir düzenlemeye herhangi bir kanunda yer verilmiş değildir. Dolayısıyla konkordatonun bu süreçteki etkisi ancak kurumların yapısına, mevcut genel düzenlemelere ve içtihatlara bakılarak tespit edilebilecektir.

Gaziantep Bölge Adliye Mahkemesi, 22.02.2019 tarihli kararında "... Keşideci şirketin konkordato talebi kabul edilmiş ve suça konu ileri tarihli çek, konkordato başvurusunda gösterilmiş, ödeme planına alınmış olduğu hallerde, çek bedelinin hesapta bulundurulması zorunluluğu bir mahkeme kararına istinaden ortadan kalkacağı için bir "hukuka uygunluk" nedeninin varlığı kabul edilebilir. Ancak; karşılıksız kalan çekin konkordato kapsamında olmadığı hallerde, örneğin konkordato ilanından sonra keşide edilmiş veya ibrazı konkordato mühleti içinde yapılmış ve konkordato başvurusunda gösterilmeyen ve ödemesi planlanmayan çek, yukarıda izah edilen kapsamda değerlendirilemez. Böyle bir halde, karşılıksız kalan çekle ilgili ceza sorumluluğunun bulunduğu kabul edilmelidir..." ifadesine yer vermek suretiyle konkordato talebini hukuka uygunluk nedeni olarak değerlendirmektedir.4

Bu bağlamda, konkordato kapsamında borçluya mühlet verilmesi, "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu bakımından olumsuz bir muhakeme şartı oluştururken çekin konusunu oluşturan borcun konkordato projesi kapsamında ödenmesi ise "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçunun faili bakımından cezayı ortadan kaldıran şahsî bir sebep oluşturacaktır. Cezayı kaldıran şahsî sebepler, suçun tamamlanmasından sonra ortaya çıkarlar ve suçun oluşumuna ya da kusur değerlendirmesine bir etkileri olmaz. Burada önemli olan konulardan biri, borcun konkordato projesi kapsamında yer almasıdır.5

Yapılan açıklamalara ek olarak, kişi hakkında karşılıksız çekten yargılama yapılırken dahi çekin ilişkin olduğu borcu da kapsar nitelikte bir konkordato projesi sunulur ve borçlu geçici mühlet alırsa, bu durumda konkordato süreci başlamış olacağından ve muhakeme şartının yargılama boyunca varlığı gerektiğinden mahkemenin durma kararı vererek sürecin sonucunu beklemesi gerekir.

Mahkeme, geçici mühlet sonunda konkordato teklifinin tasdik edilemeyeceği sonucuna varır veya malî durumun iyileşme ihtimâlinin kalmadığını görürse kesin mühlet talebinin reddine karar verir. Bu kararla konkordato süreci sona ermiş olacağından "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu bakımından durma kararı verilmiş olan bir yargılama varsa (olumsuz muhakeme şartının gerçekleşmesi nedeniyle) bu karar kaldırılarak yargılamaya devam edilecek ve sanığın suçu işlediği tespit edilirse mahkûmiyet hükmü verilecektir.

Yargıtay 19. Ceza Dairesi'nin konuya ilişkin olarak verdiği son tarihli kararlarından birinde "Karşılıksız çekle ilgili ceza davasına bakan icra ceza mahkemesinin, konkordato yargılamasını "bekletici mesele" yapması ve "konkordatonun tasdikine" karar verilmesi halinde, konkordato anlaşmasına göre hüküm ve sonuçları yeniden belirlenen suça konu çekin, ibraz tarihinden sonra suçun konusunu oluşturan bir çek olmaktan çıkması nedeniyle, tüzel kişi yetkilisi sanıkların "beraatine" karar vermesi gerektiği- "Konkordatonun reddi" halinde ise, bu süreçte çek hesabının yönetimi, bu hesaba para aktarma gibi yetkiler komisere verilmişse ve bankaya ibraz edilen çek komiserin yetkili olduğu dönemde karşılıksız çıkmışsa, yine şirket yetkilisi gerçek kişilerin "cezai sorumluluklarının devam etmeyeceği"; ancak mahkemece, bu süreçte çek hesabının yönetimi, bu hesaba para aktarma gibi yetkilerin komisere verilmesi yönünde açık bir karar verilmemişse, şirket yöneticilerinin karşılıksız çıkan çekten dolayı cezai sorumluklarının devam edeceğine hükmedilmiştir." ifadeleri yer almaktadır.6

SONUÇ

Kanun koyucu, ülke ekonomisinin gidişatına yön verme ve birtakım ekonomik sorunları çözme amacıyla çeşitli zamanlarda İcra ve İflâs Kanunu ve çeşitli kanunlarda değişiklikler yapmaktadır. Ödeme aracı niteliğinde olan çekin ülkemizde kredi aracı olarak kullanımı ve bu kullanımın yarattığı sorunlara çare olarak ileri tarihli çeke imkân veren düzenlemeler bulunmaktadır.

Konkordato hukukundaki yenilikler ve ileri tarihli çek uygulaması, çekle ilgili "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçuna ilişkin tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Konkordatonun özel olarak çekten kaynaklı borçlara etkisinin ne olacağına ya da karşılıksız çek keşide etmekten dolayı ortaya çıkacak cezaî sorumluluğu kaldırdığına dair bir düzenlemeye herhangi bir kanunda yer verilmiş değildir. İçtihatlarla uygulamadaki belirsizlik giderilmeye çalışılıyor ise de konuya ilişkin yasal düzenlemelerin ivedilikle tamamlanarak içtihatların yasal bir dayanağa kavuşturulması gerekmektedir.

Footnotes

1. Münir KAMAN, "Konkordatonun Hüküm ve Sonuçları", Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul 2020, sy.6

2. Rukiye DURAN," Konkordato Mühleti ve Alacaklılar Bakımından Sonuçları", Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara 2019, sy.66

3. Zeki YILDIRIM, "İbraz Edilen Çekle İlgili Olarak Karşılıksızdır İşlemi Yapılması Halinde Nasıl Bir Yaptırım Uygulanması Gerektiği Sorunu", TBB Dergisi, 2012(103), sy.30

4. Gaziantep Bölge Adliye Mahkemesi 12. Ceza Dairesi'nin 22.02.2019 tarih ve 424/282 sayılı kararı

5. Hakan KARAKEHYA, Nilüfer BORAN GÜNEYSU, "Konkordatonun Çekle İlgili Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçundan Kaynaklı Cezai Sorumluluğa Etkisi", Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara 2019, sy.3-46

6. Yargıtay 19. Ceza Dairesi'nin 10.06.2019 tarih ve 23974/9339 sayılı kararı

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.