CMR ( Convention Marchandise Routier) Konvansiyonu 'EŞYALARIN KARAYOLUNDAN ULUSLARARASI NAKLİYATI İÇİN MUKAVELE SÖZLEŞMESİ' Türkiye'nin 1995 yılında onaylarak imzalamasıyla bağlayıcı hale gelen bir uluslararası sözleşmedir.

CMR (Convention on the Contract for the International Carriage of Goods by Road - Karayoluyla Uluslararası Mal Taşıma Sözleşmesi) hükümleri, karayoluyla yapılan uluslararası mal taşımacılığı düzenlemekle birlikte malın teslim alındığı yer ile teslim için belirlenen yerden en az birinin sözleşmeye taraf olan iki ayrı ülke olması halinde uygulama alanı bulacaktır. Sözleşmenin uygulandığı ülkeler arasında Avrupa ülkeleri, Rusya, Türkiye, Çin, Mısır, İran, Ürdün, Lübnan ve diğer bazı ülkeler yer almaktadır.

Bu sözleşme, gönderici, taşıyıcı ve alıcı arasında yapılan mal taşıma sözleşmelerinde kullanılan bir standart olup sözleşmede belirlenmiş durumlar dışında tarafların sözleşmeyi değiştirme seçeneği bulunmamaktadır.

Bu makalemizde CMR kavramı ve CMR hükümlerine göre taşıyıcının yerine getirmesi gereken sorumlulukları inceleyeceğiz.

CMR, sözleşmenin tarafları arasında yapılan anlaşmalarda belirtilmesi koşuluyla, her türlü mal taşıma işlemi için uygulanabilirse de uluslararası posta anlaşmaları gereğince yapılan taşımalarda, cenaze taşımalarında, ev eşyası taşımalarında uygulamayacaktır. Bu kapsamda da ülkeler arasında yapılan ticari mal taşıma işlemleri, ticari olmayan mal taşıma işlemleri ve transit taşımacılık işlemleri gibi farklı türlerdeki taşıma işlemleri CMR hükümlerine tabi olabilir.

CMR kavramı:

CMR (Convention on the Contract for the International Carriage of Goods by Road - Eşyalarin Karayolundan Uluslararasi Nakliyati İçin Mukavele Sözleşmesi), karayoluyla yapılan uluslararası mal taşımacılığına ilişkin bir sözleşmedir. Bu sözleşme, mal taşımacılığı işlemlerinde tarafların hak ve yükümlülüklerini düzenlemekte ve taşıma işlemlerindeki riskleri belirlemektedir.

CMR, 31 Ağustos 1978 tarihinde İsviçre'de imzalanmıştır ve günümüzde 60'tan fazla ülke tarafından imzalanmış ve kabul edilmiştir. Sözleşme, mal taşımacılığına ilişkin önemli konuları kapsamaktadır, bunlar arasında taşıma belgesi, taşıma sırasındaki sorumluluklar, hasar ve tazminat düzenlenmeleri, ihtilafların çözümüne ilişkin hükümler yer almaktadır.

CMR, karayoluyla yapılan uluslararası mal taşımacılığına ilişkin düzenlemelerin standartlaştırılmasını ve bu alanda yaşanabilecek anlaşmazlıkların çözüme kavuşturulmasını hedeflemektedir. Bu sayede, taraflar arasındaki işlemler daha güvenli ve şeffaf hale getirilerek, uluslararası ticaretin gelişmesine katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

CMR Kapsamında Taşıyıcının Yükümlülükleri:

CMR hükümleri, karayoluyla yapılan uluslararası mal taşımacılığına ilişkin sorumlulukları düzenler. Öncelikli olarak belirtmek gerekir ki CMR hükümlerine göre taşıyıcının sorumluluğu oldukça geniştir.

Öncelikle CMR Konvansiyonu'nun 3.maddesinde taşımacının sorumlu olduğu kişilere yer verilmekle, "Bu Sözleşmenin uygulanması bakımından taşımacı, çalıştırdığı kişilerin ve taşımanın yapılması için hizmetlerinden yararlandığı diğer kimselerin görevleri sırasında hareket ve ihmallerinden sanki bu hareket ve ihmalleri kendisi yapmış gibi sorumlu olacaktır."hükmünü havidir.

Taşıyıcının eşyanın ziya ve/veya hasara uğraması ile taşıma süresinin aşılması sebebi ile sorumluluğu CMR'nin 17 vd. maddelerinde düznlenmiş olup doktrinde ağırlaştırılmış kusur sorumluluğu veya yumuşatılmış kusursuz sorumluluk nitelendirmeleri karşımıza çıkmaktadır.

CMR Konvansiyonun 4. Bölümü "Taşımacının Sorumluluğu" başlığı altında kaleme alınmış olup söz konusu bölüm 17 ile 29. Maddelerini kapsamaktadır. Söz konusu hükümlere göre taşıyıcının yerine getirmesi gereken sorumluluklar şunlardır:

  • Malın güvenli bir şekilde taşınması: Taşıyıcı, malın güvenli bir şekilde taşınmasından sorumludur. Bu kapsamda, malın zarar görmesi, kaybolması veya gecikmesi durumlarında taşıyıcı sorumludur. Yani taşımacı, yükü teslim aldığı andan, teslim edilinceye kadar bunların kısmen veya tamamen kaybından ve doğacak hasardan sorumludur.
  • Taşımanın gerçekleştirildiği taşıtlar hakkında: Taşımacı taşımayı yapmak için kullandığı kusurlu taşıtları, bu taşıtı kiraladığı kişinin veya vekilinin yahut çalışanlarının hata ve veya ihmallerinden dolayı sorumludur.
  • Taşıma belgesinin düzenlenmesi: Taşıyıcı gönderici ile birlikte, CMR'ye uygun taşıma belgesi düzenlemekle yükümlüdür. Bu belge, malın taşındığı aracın plakası, taşıyıcının adı ve adresi, malın niteliği ve miktarı gibi bilgileri içermelidir. Taşımacı yükü teslim aldığı sırada sevk mektubundaki parça sayısı ve bunların üzerindeki marka ve bu numaralar bakımından doğruluğu ile yükün ve ambalajın görünürdeki durumunu kontrol etmekle yükümlüdür.
  • Malın teslimi: Taşıyıcı, malı sözleşmede belirtilen yerde ve zamanda teslim etmekle yükümlüdür. Malın teslimi sırasında, alıcı tarafından bir teslim alma belgesi imzalanmalıdır. Yük kararlaştırılan zaman limiti içinde teslim edilmemiş ise veya kararlaştırılmış zaman limiti olmadığı hallerde, taşımanın normal süresi ve özellikle parçalı yüklerde tüm yükü bir araya getirmek için gerekli zaman, gayretli bir taşımacıya gerekli zamanı geçiyor ise teslimde gecikme var demektir.
  • Malın korunması: Taşıyıcı, malın güvenliğini sağlamak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Bu kapsamda, malın güvenli bir şekilde yüklendiğinden emin olmak, taşıma sırasında uygun bir şekilde saklamak ve güvenli bir şekilde boşaltmak gibi işlemleri gerçekleştirmelidir.
  • Talimatlarına uyma: Taşıyıcı, tasarruf hakkına sahip kişilerin sözleşmede öngörülen şekillerde verilen talimatlarını yerine getirmekle yükümlüdür.
  • Raporlama: Taşıyıcı, malın kaybolması, zarar görmesi veya gecikmesi durumlarında, bu durumu mümkün olan en kısa sürede alıcı ve göndericiye bildirmelidir.

Eğer kayıp, hasar veya gecikme istek sahibinin hatası veya ihmalinden, taşımacının hatasından değil de, istek sahibinin verdiği talimattan, yüke has bir kusurdan yahut da taşımacının önlenmesine olanak bulunmayan durumlardan ileri gelmiş ise, taşımacı sorumlu tutulamaz.

Sorumluluktan kurtulmaya ilişkin bu genel sebeplere ilaveten taşıyıcının sorumluluktan kurtulmasına imkan veren özel sebepler de mevcuttur. Buna göre özel sebepler, taşımanın sevk mektubunda belirtilerek madeni levha ile kaplanmamış açık araçlarla yapılması; eşyanın ambalajsız veya yetersiz ambalajla taşınması; yükleme ve istifi ve boşaltmanın gönderen yada gönderilen tarafından yapılması; eşyanın kısemn veya tamamen zarar görebilecek nitelikte olması; gönderi üzerindeki marka veya numaralandırmanın yetersiz oluşu; canlı hayvan nakli hallerinden birinin hasar ve zıyaya neden olduğu taşıyıcı tarafından ispatlanabilirse, taşıyıcının sorumluluğu doğmaz.

CMR hükümleri, taşıyıcının yerine getirmesi gereken sorumlulukları detaylı bir şekilde düzenlemektedir. Taşıyıcıların bu sorumlulukları yerine getirmemesi durumunda, alıcılar tarafından tazminat talebinde bulunulması oldukça muhtemeldir.

CMR Hükümlerinin Taşıyıcı Tarafından İhlal Edilmesi:

CMR hükümlerine göre, taşıyıcı, malın gönderildiği ülkede ve malın alıcı tarafından teslim alındığı ülkede belirlenen yükümlülükleri yerine getirmekle yükümlüdür. Bu kapsamda, taşıyıcının taşıma sırasında CMR hükümlerine aykırı davranması halinde, sorumluluğu doğacaktır.

Sözleşmede belirlenen taşıma belgesinde yer alan bilgilerin doğru ve eksiksiz olmaması, malın taşınması sırasında hasar görülmesi veya kaybolması, taşıma süresinin aşılması gibi CMR hükümlerine aykırı davranması durumunda taşıyıcı, CMR hükümleri gereğince sorumlu tutulabilir. Bu noktada belirtmek gerekir ki zarar kavramı dar anlamlamda düşünülmemelidir. Örneğin belirli nitelikteki araçlarla ve belirli sıcaklıklarda taşınması gereken malın bu standartlara uygun taşınmaması nedeniyle malın satış süresi kısalmışsa, malda bizatihi değer kaybı olmamakla birlikte hasardan söz edilebilir ve bu halde hasar hükümlerine binaen tazminat istenebilecektir.

Taşıyıcının CMR hükümlerine aykırı davranması durumunda, gönderici veya alıcı, taşıyıcıya yazılı olarak bir ihtarname göndererek, taşıyıcının sorumluluklarını ve/veya tazmin taleplerini yerine getirmesini isteyebilir. Taşıyıcı, ihtarnameye cevap vermediği, sorunları çözmediği veya tazmin taleplerini yerine getirmediği takdirde gönderici veya alıcı CMR hükümleri uyarınca taşıyıcıya karşı hukuki işlem başlatabilir ve tazminat talep edebilir.

Taşıyıcının CMR hükümlerine aykırı davranması durumunda, taşıyıcının sorumluluğunun sınırlarının CMR hükümleri ile belirlenmiş olmasının yanı sıra taşıyıcının CMR hükümlerine göre ödeyeceği tazminat esaslarının da CMR kapsamında düzenlendiği unutulmamalıdır.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.