Turkey: Elektrik Piyasasında Bağlantı Ve Sistem Kullanım Anlaşmaları

Elektrik iletim ve dağıtım faaliyeti esas itibarıyla teknik olarak yüksek maliyetli ve büyük altyapı yatırımlarına ihtiyaç duyulan ve lisans kapsamında yürütülebilen bir kamu hizmetidir. Elektrik iletimi, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu'nun ("Kanun") 3'üncü maddesinde elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden nakli şeklinde tanımlanmıştır. Kanun'un 8'inci maddesi gereği Türkiye'de elektrik enerjisi iletim lisansı kapsamında tekel olarak halen Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi ("TEİAŞ") tarafından yürütülmektedir.

Elektrik dağıtımı ise, elektrik enerjisinin iletim sisteminden orta gerilim seviyesinde alınması ve alçak gerilim seviyesine düşürülerek tüketime uygun hale getirilmesi sureti ile son kullanıcıya ulaştırma faaliyetidir. Bu kapsamda Kanun'un tanımlar kısmında dağıtım, elektrik enerjisinin 36 kV ve altındaki hatlar üzerinden naklini ifade etmekte ve bu dağıtım faaliyeti ülkemizde 21 farklı dağıtım bölgesinde faaliyet gösteren 21 dağıtım şirketi tarafından yürütülmektedir.

Elektrik üreticileri, tedarikçiler, tüketiciler gibi piyasa aktörlerinin piyasada ticaretini yaptıkları elektrik enerjisinin bir yerden başka bir yere nakli için iletim ve/veya dağıtım şebekelerine muhtaç olduğu dikkate alındığında doğal tekel niteliğindeki iletim ve dağıtım faaliyetinin piyasa katılımcıların eşit şartlar altında sunulması için idare tarafından pek çok regülasyon yapılmıştır. Bu kapsamda piyasa katılımcılarının iletim ve dağıtım şebekelerinden yararlanması için iletim ve dağıtım lisansı sahipleriyle imzalaması gereken bağlantı anlaşması ve akabinde de imzalanacak sistem kullanım anlaşması Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ("EPDK") tarafından hazırlanan 28/01/2014 tarih ve 28896 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Elektrik Piyasası Bağlantı ve Sistem Kullanım Yönetmeliği'nde ("Yönetmelik") düzenlenmiştir. Yönetmelik doğrultusunda TEİAŞ tarafından hazırlanan ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ("Kurul") tarafından onaylanan standart nitelikteki bağlantı ve sistem kullanım anlaşmaları, tarafların genel hükümler üzerinde müzakere ve değişiklik yapmasının mümkün olmadığı iltihaki – tip sözleşmelerdir. "Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmaları"nı konu alan işbu bilgi notumuzda Bağlantı ve Sistem Kullanım anlaşmalarının genel hükümleri incelenmiştir.

I. Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmalarının Kapsam ve Amacı

Bağlantı anlaşmasının konusu Kanun'un "Tanımlar ve Kısaltmalar" başlıklı üçüncü maddesinde "Bir üretim şirketi, dağıtım şirketi ya da tüketicinin iletim sistemine ya da dağıtım sistemine bağlantı yapması için yapılan genel ve özel hükümleri içeren anlaşmayı", sistem kullanım anlaşmasının konusu ise "Bir üretim şirketi, tedarik lisansı sahibi şirket veya tüketicinin iletim sistemini ya da dağıtım sistemini kullanımına ilişkin genel hükümleri ve ilgili kullanıcıya özgü koşul ve hükümleri içeren anlaşmayı" şeklinde ifade edilmiştir. Nitekim Yönetmelik'in 6'ncı maddesinde bu anlaşmaların şebekenin işletilmesi ile işletme güvenliği ve bütünlüğü üzerinde risk oluşturan durumlara ilişkin kurallara ve bu kuralların ihlal edilmesi halinde uygulanacak cezaları içereceği belirtilmiştir. Mevzuattaki hükümler ve sözleşme içerikleri dikkate alındığında bağlantı ve sistem kullanım anlaşmalarının konusu ve amacı TEİAŞ ile tüketici, üretim lisansı, dağıtım lisansı sahibi arasında üretilen elektriğin tüketicilere iletilmek üzere iletim veya dağıtım sistemine aktarılması ve tarafların buna ilişkin hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesidir.

II. Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmalarının Hukuki Niteliği

Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmalarının hukuki niteliğinin doğru değerlendirilmesi, bu anlaşmalardan doğan uyuşmazlıkların hangi yargı yolunda görülmesi gerektiğinin tespiti için oldukça önemlidir. Ancak gerek doktrinde gerekse yüksek yargı kararlarında Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmalarının hukuki niteliği ile ilgili fikir birliğine varılamamıştır.

Sistem kullanım anlaşmasının hukuki niteliği ile ilgili olarak Yargıtay ve Danıştay farklı yorumlar getirmiş; Yargıtay TEİAŞ'ı özel hukuk tüzel kişisi, sistem kullanım anlaşmalarını da özel hukuk sözleşmesi olarak değerlendirirken; Danıştay TEİAŞ'ı kamu tüzel kişisi, sistem kullanım anlaşmalarını ise özel hukuku aşan hükümler içeren idari sözleşme olarak yorumlamıştır. Uyuşmazlık Mahkemesi ise ilk olarak sistem kullanım anlaşmasını özel hukuk sözleşmesi ve tarafların bu sözleşme tahtındaki ilişkisini özel hukuk ilişkisi olarak yorumlamış, daha sonraki kararlarındaysa anılan anlaşmayı idari sözleşme olarak nitelendirmiştir.

Bu kapsamda kendisini oluşturan tarafların iradesinin dışında, bir düzenleyici denetleyici kurum olan EPDK'nin onayıyla yürürlüğe girmesi, bazı hükümlerinin EPDK'nin izni olmadan değiştirilemiyor olması, elektrik piyasasındaki tarifelerin sistem kullanım anlaşmasının mali hükümlerini oluşturması diğer taraftan sistem kullanım anlaşması ile ilgili olarak tarafların her ikisinin de özel hukuk kişisi olduğunu, TEİAŞ'ın piyasada kamu gücü kullanan kamu tüzel kişisi olarak değil, eşit taraf konumunda olan bir şirket olarak faaliyet gösterdiğini hususları dikkate alındığında fikir birliği olmamakla birlikte anlaşmanın tarafı olmayan bir idarenin müdahale ettiği "sui generis idari sözleşme" olarak nitelendirmenin yerinde olacağı ifade edilmiştir¹.

III. Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmalarının Tarafları

Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği'nin 17'nci maddesinin 1'inci fıkrasının (ç) bendine göre önlisans sahibi tüzel kişi tarafından bağlantı anlaşması için TEİAŞ veya ilgili dağıtım şirketine başvuru yapılması zorunludur. Nitekim Yönetmelik'in 6'ncı maddesinin 4'üncü fıkrasına göre üretim tesislerin üretim lisansına başvurmadan önlisans süresi içerisinde bağlantı ve sistem kullanım anlaşması yapmak için TEİAŞ'a başvurmak zorunlu olduğu tekrar edilmiştir. Bu kapsamda, bağlantı anlaşması ve sistem kullanım anlaşması TEİAŞ ile bir üretim şirketi, dağıtım şirketi veya tüketiciyle yapılabilmektedir.

IV. Tarafların Hak ve Yükümlülükleri

1. Anlaşma Gücüne İlişkin Hak ve Yükümlülükler

Bağlantı Anlaşmasında; şebeke kullanıcılarının anlaşma gücünün üzerinde elektrik enerjisi alamayacağı ve bağlantı noktasına anlaşma gücünün üzerinde elektrik enerjisi veremeyeceği aksi halde sistem kullanım anlaşmasına göre cezai şart uygulanacağı, ihlalin otuz gün içinde giderilmemesi halinde elektrik enerjisinin kesileceği ve diğer yaptırımlar uygulanacağı hüküm altına alınır.

2. Mali Hak ve Yükümlülükler

Bağlantı ve sistem kullanım anlaşmasıyla birlikte şebeke kullanıcısı söz konusu şebekeyi kullanma hakkı elde etmesine karşın işbu kullanım için EPDK tarafından onaylanan tarifeler uyarınca tahakkuk ettirilecek bedelleri TEİAŞ'a ödeme borcu altına girer.

Saha sorumluluğunun bağlantı anlaşmasının ekinde belirtilen mülkiyet sınırlarına göre belirleneceği, mülkiyet sınırları dahilinde işletme ve bakım masraflarının ilgili tarafça karşılanacağı kararlaştırılır. Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmasından doğan vergi, resim, harç gibi yükümlülükler ile diğer masrafların tamamı şebeke kullanıcısına aittir. Ancak şebeke kullanıcısının mevzuatsal bir muafiyeti söz konusu ise kullanıcının muafiyet hakkı saklıdır. Üretim ve tüketim tesislerinin sisteme bağlantısı için yeni iletim tesisi ve bu tesisin sisteme bağlanabilmesi için yeni iletim hatlarının yapılmasının gerekli olduğu hallerde bu tesislerin yapımı için TEİAŞ'ın yeterli finansmanının olmaması veya zamanında yatırım planlaması yapılamaması durumunda bu yatırımların tesise bağlantı talebinde bulunan gerçek ve tüzel kişilerce müştereken yaptırılabileceği düzenlenmiştir.

3. Teknik Yükümlülükler

Şebeke kullanıcısı, koruma, ölçüm ve iletişim sistemlerinin TEİAŞ'ın teknik şartnamelerine ve mevzuata uygun olarak tesis etmek ve korumakla yükümlü tutulur. Dağıtım Şirketi veya TEİAŞ ölçüm sistemlerine zaman sınırlaması olmaksızın erişim hakkına ve bağlantı ve dağıtım sistemi varlıklarının tesisi, işletmesi, bakımı, kontrolü, test edilmesi ve sökülmesi hakkına sahiptir. Ek olarak, bağlantı anlaşmasında güç kalitesine ilişkin hususlar, faz dengesizliği ve kompanzasyon gibi teknik hükümlere de başlıklar halinde yer verilmektedir.

4. Diğer Hak ve Yükümlülükler

Mücbir sebep halinde yükümlülüğünü yerine getiremeyen şebeke kullanıcısı mücbir sebebi, sonuçlarını, mücbir sebep sürecinde mücbir sebebi ortadan kaldırmak için aldığı önlemleri ve güncel bilgileri içeren raporu dağıtım şirketine veya TEİAŞ'a göndermekle yükümlüdür. Bu anlaşma ile elektrik enerji kesimi hallerinde Yönetmelik hükümleri uygulanacağı hüküm altına alınır.

Şebeke kullanıcısı, en az dört ay önceden Ayrıca Yönetmelik'in 35'inci maddesi doğrultusunda tarafların bağlantı ve sistem kullanım anlaşmalarının hükümleri ve anlaşma hükümlerinde yapılacak değişiklikler konusunda çıkacak ihtilafların çözümü için Kurul'a başvurabilecekleri, bahsi geçen bu anlaşmalara Türk hukukunun uygulanacağı ve bu anlaşmalardan doğacak tüm uyuşmazlıklarda Ankara Mahkemeleri ve İcra Dairelerinin yetkili olacağı düzenlenmiştir.

V. Teminatlar

Şebeke kullanıcılarının Yönetmelik uyarınca teminat sağlamakla ve işbu teminatın tarife değişikliği nedeniyle yetersiz kalması durumunda Kurul tarafından onaylanan iletim tarifesinin Resmî Gazete'de yayımlandığı tarihten itibaren en geç bir ay içerisinde, şebeke kullanıcısının borçları dolayısıyla teminatın yetersiz kalması halinde mahsup tarihini takiben yedi iş günü içerisinde teminatı tamamlamakla yükümlüdür.

VI. Devir, Temlik ve Rehin

Şebeke kullanıcıları bağlantı ve sistem kullanım anlaşmalarından doğan hak ve yükümlülüklerini hiçbir şekilde başkasına devir, temlik ve rehne konu edemez. Hizmet alımı, akdi ve mevzuatsal yükümlülüklerin devri anlamına gelmediğinden taraflar birbirlerinin yazılı onayı olmaksızın dahi işbu sözleşmelerden kaynaklanan yükümlülüklerini mevzuata aykırı olmamak şartıyla başkalarına gördürebilirler.

VII. Cezai Şartlar

Uygulamada genellikle bağlantı anlaşması kapsamındaki cezai şartlar için sistem kullanım anlaşmasına atıfta bulunulmakta ve ihlaller ile bunlara ilişkin cezai şartlar sistem kullanım anlaşmalarında hüküm altına alınmaktadır.

Elektrik Piyasası Kanunu'nun 5'inci maddesinin 2'nci fıkrasında TEİAŞ, TEİAŞ'ın görev yükümlülükleri kapsamında bağlantı ve sistem kullanım anlaşmalarında düzenlenen sistem kullanım ihlallerinin takibini ve ihlal durumunda sistem kullanım anlaşmasında düzenlenen cezai şart ve diğer yaptırımları uygulamakla görevlendirilmiştir. Ayrıca Yönetmelik'in 6 ve 7'nci maddelerinde ihlal durumunda TEİAŞ'ın sistem kullanım anlaşmasına uyarınca işlem tesis edeceği düzenlenmiş, bu doğrultuda sistem kullanım anlaşmasında yer alan ihlaller ve cezai şartları aşağıda sıralanmaktadır:

• Fider Açma İhlali: TEİAŞ'a ait tesislerde şebeke kullanıcısının bağlı olduğu fidere arıza intikal ederek kesicinin açılması halinde her dört açma için ihlalin gerçekleştiği aya ilişkin sistem işletim bedelinin %2'si oranında cezai şart uygulanacağı düzenlenmiştir.
  
• Anlaşma Gücü Aşım İhlali: Şebeke kullanıcısının bağlantı noktasında anlaşma gücünün üzerinde elektrik enerjisi vermesi veya bağlantı noktasından anlaşma gücünün üzerinde elektrik enerjisi alması halinde ilgili aya ilişkin olarak aşım miktarının aylık sistem kullanım tarifesinin sabit bileşeni ile çarpılması sonucu bulunan tutarın iki tutarında ceza uygulanır.
  
• Kullanıcının Bozucu Etki İhlali: Bağlantı anlaşmasında veya ilgili mevzuatta belirtilen bozucu etkilere ilişkin sınır değerlerin şebeke kullanıcısından kaynaklı nedenlerle aşıldığının tespit edilmesi halinde verilen 12 aylık süre içerisinde güç kalitesi parametresinin iyileştirilmesi için ilave teçhizat tesis edilmezse ihlalin devam ettiği her gün için o aya ilişkin sistem işletim bedelinin %2'si oranında cezai şart uygulanacağı düzenlenir. Ancak bir ayda uygulanacak toplam cezai şart tutarı o aya ilişkin sistem işletim bedelinin yarısını geçemez.
  
• Acil Durum Yük Atma/Alma İhlali: İletim sistemine doğrudan bağlı tüketiciler ve dağıtım lisansı sahibi tüzel kişilerin acil yük düşme talimatlarına uymaması veya üretim lisansı sahiplerin acil durum yük düşme ve ilave yükleme talimatlarına uymaması halinde ihlalin gerçekleştiği her gün için o aya ilişkin sistem işletim bedelinin %10'u oranında cezai şart uygulanacaktır.
  
• İşletme Emniyet ve Kuralları İhlali: Şebeke kullanıcılarının şebeke işletmeciliğini tehlikeye atması halinde ihlalin gerçekleştiği tarihteki en yüksek bölgeye ait yıllık üretim sabit sistem kullanım tarifesinin 4 katı tutarında cezai şart uygulanabilecektir.
  
• SCADA Sistemi Arıza İhlali ve Eksiklik İhlali: SCADA sisteminin mevzuata aykırı olması halinde uygulanan cezai şarttır.
  
• Reaktif Yük İhlali: Şebeke kullanıcılarının şebeke işletmeciliğini tehlikeye atması halinde uygulanan cezai şarttır.

Yukarıda sayılan cezaların ihlalin tespitinden itibaren en geç üç ay herhalde dokuz ay içinde tesis edileceği düzenlenmiştir. Kesilen işbu cezaların tebliğden itibaren 15 gün içerisinde ödeneceği ve gecikme için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51 inci maddesinde öngörülen gecikme zammı oranında faiz uygulanacağı düzenlenmiştir. Bu yaptırımlara ilişkin uyuşmazlıklarda hangi yargı yoluna gidileceği konusunda Mahkemelerce uzun süre net bir karar verilememiş olup Kanun koyucu, TEİAŞ tarafından verilen cezaların, Kanun ve mevzuatın TEİAŞ'a verdiği yetkiye dayalı olarak kamu gücü kullanmak sureti ile tek taraflı irade beyanı ile gerçekleştirildiği değerlendirmesiyle 6446 sayılı Kanun'a eklediği Ek Madde 3'te Kanun'un 8 inci maddenin ikinci fıkrasının (d) bendinin uygulamasından (sistem kullanım anlaşmasında düzenlenen cezai şartları ve diğer yaptırımları uygulamaktan) kaynaklanan uyuşmazlıkların idari yargıda görüleceğini düzenlemiş ve böylece bu işlemlere karşı başvurulacak yargı yoluna ilişkin tartışmalar da son bulmuştur.

VIII. Sona Erme Halleri

Yönetmelik'in 6'ıncı maddesinin 10 uncu fıkrasında üretim lisansı sahibi iletim sistemi kullanıcılarının lisansları sona ermeden bağlantı veya sistem kullanım anlaşmalarının feshedilmesini talep edemeyecekleri hüküm altına alınmıştır. Yönetmelik doğrultusunda bağlantı ve sistem kullanım anlaşmaları:

• Lisansın sona ermesi veya iptal edilmesi halinde
• Kullanıcının iflasının kesinleşmesi veya tasfiye memuru atanması halinde
• Bağlantı Anlaşmasının eki niteliğindeki tesis anlaşmasının ve sistem kullanım anlaşması için bağlantı anlaşmasının sona ermesi halinde sona ereceği

kendiliğinden veya tarafların karşılıklı mutabık kalacakları tarihte sona ereceği düzenlenmiştir. Buna ek olarak sistem kullanım anlaşması hükümlerinin zamanında yerine getirilmemesi halinde TEİAŞ tarafından sistem kullanım anlaşmasının feshedileceği belirtilmiştir.

Footnote

1. Teiaş'ın Taraf Olduğu Sistem Kullanım Anlaşmalarının Hukuki Niteliği ve Bu Anlaşmalardan Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Görevli Yargı Yolu Sorunu, Serhat ÇELEN, Fırat KARALP, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 48.sayı, Ekim 2021, s.543 vd.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.