Turkey: Yeni Dönemde İş Sağlığı Ve Güvenliği

1. Giris

Kisa sürede dünya üzerinde büyük etkisi olan korona virüs salgin hastaligi Dünya Saglik Örgütü tarafindan 11 Mart 2020'de salgin olarak ilan edildi. Ülkemizde söz konusu salginin etkisi, 65 yasin üzerindeki vatandaslar ve 20 yas alti gençler için sokaga çikma kisitlamasi, okullarin kapatilmasi, sehirler arasi seyahat yasaklari, evden çalisma modellerinin yayginlasmasi, kisisel karantina gibi önlemler yoluyla azaltilmaya çalisilmaktadir. Birçok sektör ise salginda alinan bu önlemlerden ekonomik olarak çok fazla etkilenmis durumdadir. Etkilenen sektörlerin basinda ise turizm, egitim, saglik gelmektedir. Özellikle konaklama isletmeleri, okullar, saglik kuruluslari kendi aralarinda ve çalisanlarla etkilesime giren çok sayida insanin ziyaret ettigi ortamlardir. Bu nedenle de bu tarz isyerleri salgin süresince normal çalisma düzenine en kontrollü dönmesi gereken yerlerdendir. Söz konusu kontrolün saglanmasi adina ilgili bakanliklar tarafindan çikarilan kilavuzlarin özellikle Is Sagligi ve Güvenligi ("ISG") alaninda dogru uygulanmasi isletmelerin önceligi olmalidir.

2. Uygulama

Virüsün yayilmasini önlemek ve salginla mücadele etmek için ortak kullanim alanlari olan isyerlerinde önleyici tedbirler alinmasi gerektiginden, çalisma faaliyetleri birçok isveren tarafindan tamamen durdurulmus veya kisitlanmistir. Teknolojik altyapiya sahip isyerlerinde uzaktan çalismak veya evden çalismak mümkün olmakla birlikte, islerinin dogasi geregi uzaktan çalisma modelinin uygulanamayacagi isyerlerinde isverenler tarafindan is sagligi ve güvenligi tedbirlerinin en yüksek düzeyde uygulanmasi sart olmustur.

Çalisanlarin korunmasina iliskin düzenlemelerin temeli 4857 sayili Is Kanunu'na¹ dayanmaktadir. Isverenlerin isyerlerindeki idari otoriteye bagli olarak birçok sorumlulugu bulunmaktadir. Bu sorumluluklardan en önemlisi, isyerinde isverenin denetim yükümlülügü kapsaminda gerekli is sagligi ve güvenligi önlemlerini almasidir.

Isveren tarafindan alinacak önlemler 6331 sayili Is Sagligi ve Güvenligi Kanunu'nun² 4. maddesinde detayli olarak düzenlenmektedir. Bu madde uyarinca;

• Isveren, çalisanlarin isle ilgili saglik ve güvenligini saglamakla yükümlü olup bu çerçevede; mesleki risklerin önlenmesi, egitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alinmasi, organizasyonun yapilmasi, gerekli araç ve gereçlerin saglanmasi, saglik ve güvenlik tedbirlerinin degisen sartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyilestirilmesi için çalismalar yapar.
• Isyerinde alinan is sagligi ve güvenligi tedbirlerine uyulup uyulmadigini izler, denetler ve uygunsuzluklarin giderilmesini saglar.
• Risk degerlendirmesi yapar veya yaptirir.
• Çalisana görev verirken, çalisanin saglik ve güvenlik yönünden ise uygunlugunu göz önüne alir.
• Yeterli bilgi ve talimat verilenler disindaki çalisanlarin hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alir.

Risk degerlendirme kavrami, Is Sagligi ve Güvenligi Kanunun 3. maddesinde "Isyerinde var olan ya da disaridan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüsmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlastirilmasi amaciyla yapilmasi gerekli çalismalari" seklinde tanimlanmaktadir.

Virüs tehlikesi belirlendikten sonra, isveren bu tehlikeyi analiz ederek risk kontrol önlemlerine karar verecek, ilgili prosedürleri hazirlayacak ve mevcut duruma göre genel anlamda yapilmakta olan tüm çalismalari ISG uzmaniyla birlikte revize edecektir. Bununla birlikte COVID-19'a karsi koruyucu eylemlere rehberlik edebilecek Bulasici Hastaliklara Hazirlik ve Müdahale Plani³ gelistirilmelidir. Bu sekilde, çalisanlari virüs ve korunma yollari hakkinda bilgilendirmek, çalisma alanlarini dezenfekte etmek, çalisanlara koruyucu malzemeler saglamak gibi önlemler alacaktir. Ayrica, isyeri disindaki uzmanlardan ve kuruluslardan hizmet almak, isverenin Kanunda belirtilen hukuki ve cezai sorumluluklarini ortadan kaldirmayacaktir.

Çalisanlarin eksiklik görmesi durumunda gerekli önlemlerin alinmasini talep etme hakki vardir. Is Sagligi ve Güvenligi Kanunun 13. maddesinde, ciddi ve yakin bir tehlike ile karsi karsiya olan çalisanlarin, durumun belirlenmesini ve is sagligi ve güvenligi kurulundan veya dogrudan kurulun bulundugu isyerindeki isverenden gerekli önlemleri almasini isteyebilecegi düzenlenmistir. Çalisanlarin gerekli önlemler alinana kadar çalismaktan kaçinma hakkina sahip olmalarinin yani sira, taleplerine ragmen gerekli önlemler alinmazsa, is sözlesmelerini 4857 sayili Is Kanunu'nun 24. maddesi uyarinca hakli nedenle feshetme hakkina da sahiptir. Ancak bu kaçinmanin yüksek risk içeren ve güvenli olmadigi açikça kabul edilebilen istisnai durumlarda olabilecegi, aksi takdirde devamsizlik nedeniyle, çalisan aleyhine durum olusturabilecegi göz ardi edilmemelidir. Isyerindeki bir kiside Covid-19'a rastlanmasi, gerekli önlemlerin alinmamasi ve karantina kurallarina uyulmamasi durumunda isçinin bu kapsamda çalismaktan kaçinma hakkini kullanmasinin yerinde oldugu açiktir. Aksi durumlarda ise bu hakkin kötüye kullanilmasinin önüne geçilmesi gerekmektedir. Bu durumu somutlastirmak adina alinan her tedbirin yazili olmasi ve çalisanlara bildirilmesi yerinde olacaktir. Isveren çalisanlarin aksini iddia edemeyecegi bir ortam yaratarak çalisanlarin bu hakki kullanmasinin önüne geçebilecektir.

Krizi dogru yönetebilmek amaciyla virüs salgini devam ederken halen çalismaya devam eden ve evden çalismayi sonlandirarak isyerinde çalisma düzenine geri dönmeyi planlayan isyerlerinin çok dikkatli davranmasi gerekecektir. Bu süreçte ekipler olusturarak yönetsel/operasyonel süreçlerde alinacak aksiyonlari senaryolara göre önceden belirleme zorunlulugu dogacaktir. Isletme içi ekip kurmak (Covid-19 Kriz Ekibi) bu yönetim sürecinin ilk adimi olacaktir. Kriz ekibinde üst yönetim temsilcisi, departman yöneticileri, isyeri hekimi, isletmenin ISG uzmanlari ve hukuk danismani/avukati yer alacak ve birlikte çalisacaklardir.

Bu ekipte ve tüm bu sürecin dogru uygulanmasindan sorumlu en önemli kisinin isletmenin Is Sagligi ve Güvenligi uzmani oldugu süphesizdir. Olusturulan Is Sagligi Güvenligi Kurulunca⁴ çalisanlari yeni düzen hakkinda bilinçlendirmeye yönelik ISG egitimleri verilecektir. ISG uzmaninin hâlihazirda vermis oldugu egitimleri bir an önce Covid-19'a ve ilgili yeni düzenlemelere göre revize etmesi ve elektronik ortamda egitimleri vermeye baslamasi öncelik olmalidir.

Yayimlanan yeni yönetmelikler, genelgeler ve kilavuzlar dogrultusunda ve ISG kapsaminda karsilasilabilecek durumlara iliskin yol haritalari bir an önce hazirlanmalidir. Örnegin çalisanin çalisma esnasinda Covid-19 olmasi durumunda yapilacaklara iliskin ayri, virüse iliskin bir süpheli konumunda olmalarina karsin ayri bir yol haritasi hazirlanarak her senaryoya karsi tedbirli olunmalidir. Süpheli vaka tespit edilmesi ve muhtemel Covid-19 vakalarinin isyerinde bulunmasi durumlarina iliskin tatbikatlar düzenlenmelidir. Bu süreçte ISG uzmanin çalisanlar için yürütecegi uygulamalarin iç iletisim prosedürleri, bildirim ve talimatlari hukuki destek alinarak hazirlanmalidir.

Semptom gösteren çalisanlara iliskin prosedürler titizlikle uygulanmali ve isletmenin bu durumlarda nasil hareket edecegi önceden tam olarak belirlenmelidir. Örnegin turizm sektöründe isletmenin daha sonra hakli/haksiz izole ettigi misafir tarafindan tatil yapmasi veya konaklamasi engellendigi için isletmeye karsi dava açilmasi ancak bu yolla önlenebilecektir.

Çalisanin korona virüsüne yakalanmasinin is kazasi niteligi tasiyip tasimamasi sorunsali ortaya çikmaktadir. Türk Is Hukuku isiginda çalisanin Covid-19 olmasi isverenin sorumlulugunda olup is kazasi sayilabilecektir. Buradaki önemli nokta ise çalisanin yaptigi is ile kaza arasinda uygun bir illiyet baginin mevcut olmasidir. Çalisanin basina gelen olayin yaptigi is ile ilgili olmasi zaruridir. Bu durumda virüsün çalisana nerede ve ne zaman bulastiginin tespiti önem arz etmektedir. Çünkü çalisanin, Sosyal Sigortalar ve Genel Saglik Sigortasi Kanunu'nun⁵ 13. maddesi uyarinca isveren tarafindan verilen isin ifasi sirasinda bu hastaliga yakalandiginin tespit edilmesi halinde söz konusu olay is kazasi kapsaminda degerlendirilebilir ve ancak o zaman isveren sorumlu tutulabilir. Bunun önüne geçmek amaciyla çalisanlarin mesleki risk seviyelerine⁶ göre gerekli egitimlerin verilmesi ve yeterli sayida kisisel koruyucu donanimlarin çalisanlar tarafindan uygulandiginin kontrolü gereklidir.

Sosyal Güvenlik Kurumu'nun yayimladigi 7 Mayis 2020 tarihli 2020/12 sayili Koronavirüs Genelgesi'nde saglik hizmeti sunucularina koronavirüs salginina maruz kalarak basvuran sigortalilar hakkinda Covid-19 virüsünün bulasici bir hastalik oldugu dikkate alinarak salgina maruz kalan ve saglik hizmeti sunucusuna basvuran sigortali kisiler hakkinda "is kazasi" veya "meslek hastaligi" provizyonu degil, "hastalik" kapsaminda provizyona alinmasi gerekecegi bildirilmistir. Ancak yine de söz konusu durum hukuki açidan gri bir alan oldugu ve T.C. Saglik Bakanligi tarafindan yapilan çalismalar hastalik durumunda karsilasilabilecek is kazasi davalarini degerlendirdigi için gereken tüm önlemler alinmalidir. Çünkü virüsün çalisana nerede, ne zaman ve nasil bulastiginin tespiti isverenler açisindan çok zor olacaktir.

ISG uzmanlari tarafindan risk seviyesi göz önünde bulundurularak çalisanlar için alinan fiziki önlemler, verilen kisisel koruyucu donanimlarin yeterliligi görsel bilgilendirmelerle (poster, video, sunum vb.) ve egitimlerle desteklenmelidir. Kontrollere iliskin prosedürler hazirlanarak egitimler sonucunda çalisanlarin uygulamalari aksatmasi veya gerekli önemi vermemesi halinde çalisma ortaminin saglini tehlikeye attigi için bu çalisanlara bir yaptirimda bulunulmasina iliskin kurumlarin Disiplin Prosedürleri revize edilmelidir. Böylece sagligi korumak adina ilgili tüm prosedürler kurum içi belirlenecek orantili yaptirimlarla desteklenerek daha dogru ve dikkatli uygulanacaktir.

ISG uzmani kadar Isyeri Hekiminin de bu süreçte aktif bir rolü bulunmaktadir. Temizlik ve dezenfeksiyon plani olusturulmali ve kendisiyle toplantilar düzenlenerek yapilmasi gerekenlere iliskin Covid-19 Kriz Ekibi ile is birligi saglanmalidir. Isyeri Hekiminin vakalara ve süphelilere, T.C. Saglik Bakanligi'nin açikladigi prosedürlerin uygulanmasi yönünde hem isletmeyi hem de Covid-19 Kriz Ekibini yönlendirmesi gerekmektedir.

Covid-19 Önlemleri Personel Duyurularina iliskin metinler hazirlanmalidir. Bu metinlerin içerikleri sektörlere göre düzenlenebilir. Egitimde ögrenciler, turizmde konaklayan misafirler, tekstilde müsteriler için sektör bazli hazirlanan duyurular daha efektif olacaktir. Özellikle bu kisilerden ilgili sektörlerde almayi amaçladiklari hizmeti almalari esnasinda muhtemel vaka olmasi ve semptomlarin görülmesi durumunda Covid-19 Kriz Ekibi ve isletme yönetimine durumunu bildirmesi ve tarafindan aksiyon planina eksiksiz uyulacagi konusundan yazili bir taahhüt alinmalidir.

Çalisanlarin maliyetlerinin azaltilmasina iliskin Is Hukuku kurumlarinin dogru uygulanarak ve çalisanlarin magduriyetinin en az seviyede tutulmasi hedeflenerek yol haritalari olusturulmalidir. Yillik izin yüklerinin azaltilmasi, ise alimlarin durmasi, fazla mesailerin ve dis kaynak kullaniminin kontrol edilmesi, ayin belirli günlerinde ücretsiz izin kullanimi, uzaktan çalisma modeli ile yemek ve ulasim gibi giderlerin düsürülmesi ve çikis için istekli çalisanlarin ugurlanmasi ile hem çalisan maliyetleri kontrol altina alinabilecek hem de rotasyonlu çalisma düzenleri olusturularak çalisanlarin güvenligi korunacaktir.

Çalisan, haklari açisindan ise çalisan isyerinde hastalanma tehlikesinin bulunmasi durumunda hem belirli hem de belirsiz süreli is sözlesmesini hakli nedenle derhâl feshedebilir. Burada feshe sebebiyet veren iki ayri durum vardir:

• Birincisi, isçinin sürekli olarak yakindan ve dogrudan bulusup görüstügü isveren yahut baska bir isçinin "bulasici" bir hastaliga yakalanmasi,
• Ikincisi, isçinin sürekli olarak yakindan ve dogrudan bulusup görüstügü isveren yahut diger bir isçi konumunda çalisan kisinin "isçinin isi ile bagdasmayan" bir hastaliga yakalanmasidir.

Umumi Hifzissihha Kanunu'nda⁷, 57. maddede sayilan bulasici hastaliklardan birine yakalananlara çalisma yasagi getirilmistir. Bu çalisma yasagi hastaligin geçmesiyle birlikte sona erecektir. Isverenler, çalisma yasagi karari verildikten sonra ilgili çalisandan is görme borcunu yerine getirmesini talep edemez. Bulasici hastaliklara yakalananlarin, hastalik devam ettigi sürece karantina altinda tutulmalari is sagligi güvenligi açisindan da yasal bir zorunluluk oldugundan, söz konusu çalisma yasagi esnasinda is iliskisi askida kalacaktir⁸. Bu nedenle salgina yakalanan bir çalisana iliskin uygulanacak hukuki prosedürün dogru takibi hem çalisanin hem de is verenin karsilikli hak kaybina ugramamasi açisindan çok önemlidir.

Bu dönemde çalisanlar için Covid-19 uyarinca tüm bu durumlari kapsayacak Is Güvenligi Talimati ve Taahhütnamesi hazirlanarak çalisanlarin is sözlesmelerine ek olarak imzalatilmalidir. Söz konusu taahhütname is sözlesmelerinin eki ve ayrilmaz bir parçasi niteliginde olup esas sözlesmeye bagli olmalidir. Taahhütname detayli bir sekilde hazirlanmali ve taraflarin sorumluluklarini netlestirmelidir.

3. Sonuç

Isverenlerin korona virüsüne karsi Is Sagligi ve Güvenligi düzenlemeleri kapsaminda almasi gereken önlemler önem arz etmektedir. Alinmasi gereken fiziki, operasyonel, altyapisal önlemler ve departman uygulama önerileri açisindan isyerlerindeki tüm departmanlarin, mevcut egitim planlari ve egitim içerikleri ile oryantasyon egitimlerinin içerikleri gözden geçirilerek Covid-19 kapsaminda revize edilmelidir. Bu revizelerin isletmenin faaliyete baslamasindan önce yapilmasi sisteme uyum açisindan kolaylik saglayacaktir. Covid-19 yayilimi, korunma yöntemleri ve Covid-19 Kriz Ekibi tarafindan isletme içi alinan önlemlerin, risk analizi ve aksiyon planlarinin, süpheli veya vaka durumlarini içeren egitimlerin ilgili tüm çalisanlara verilmesi ve kayit altina alinmasi saglanmalidir. Bu kapsamda Covid-19 Kriz Ekibi üyelerinin isverenler tarafindan ivedilikle belirlenerek bir an önce çalismalara baslamasi gerekmektedir. Uygulama noktasinda ISG uzmanlarinin çok büyük rolü olsa da uygulamanin denetiminde alinan hukuki destegin önemi de yadsinamaz ölçüde fazla olacaktir.

Kaynakça

• 4857 sayili Is Kanunu
• 1593 sayili Umumi Hifzissihha Kanunu
• 5510 sayili Sosyal Sigortalar ve Genel Saglik Sigortasi Kanunu
• 6331 sayili Is Sagligi ve Güvenligi Kanunu
• OSHA'nin (Occupational Safety and Health Act of 1970) Covid-19 Isyeri Hazirlama Rehberi (https://med.ege.edu.tr/files/med/icerik/covid19_icin_isyeri_hazirlama_rehberi.pdf )
• ISIS (International Safety Inspection Service) Türkiye'nin yayimlamis oldugu Konaklama Tesislerinde Covid-19 Yönetim Kilavuzu
• T.C. Turizm Bakanligi'nin yayimlamis oldugu Covid-19 Sertifika Kriterleri ve Örnek Aksiyonlar Listesi

Footnotes