Dünya Saglik Örgütü'nün 11 Mart 2020 tarihinde yaptigi açiklamayla1 pandemi olarak ilan edilen COVID-19 salgini, degisen çalisma kosullari ile beraber sirketlerin uyum süreçleri üzerinde de kaçinilmaz etkilere neden olmustur. Gerek uzaktan ve esnek çalisma modellerinin yayginlasmasi, gerekse kriz döneminin bireyler üzerinde yarattigi finansal ve psikolojik baskilar nedeniyle, birçok sirket bu dönemde sayica artan ve tür degistiren suistimal vakalariyla karsi karsiya kalmistir veya halihazirda henüz kesfedilmemis suistimal vakalari yasamaktadir. Bu makalenin yazim tarihi itibariyle salgin kapsaminda artan vaka sayilari ve pratikte birçok sirketin is yerlerine fiziki dönüs sürecini ertelemeye yönelik kararlari dogrultusunda, pandeminin söz konusu etkilerinin önümüzdeki yila da sirayet edecegi degerlendirilmektedir. Son dönemde yapilan arastirmalara göre Türkiye'deki CFO'larin %67'si salginda olasi bir ikinci dalganin is yerine dönüsleri olumsuz yönde etkileyecegini düsünmekte olup2, uluslararasi bagimsiz yayinlar da bu öngörüyü destekleyen veriler saglamaktadir.

Uluslararasi Suistimal Inceleme Uzmanlari Dernegi ("ACFE") tarafindan yayimlanan COVID-19 Yükselisinde Suistimaller hakkinda kiyaslama raporu uyarinca3, Agustos 2020 itibariyle çalismaya dahil olan katilimcilarin %77'sinin genel suistimal oranlarinda bir artis gözlemledigi ve bu katilimcilarin üçte birinin söz konusu artisin kayda deger bir oranda oldugunu not ettigi görülmektedir. Öte yandan, katilimcilarin %92'sinin gelecek yilda da genel suistimal seviyesinde artis yasanmasini bekledigi ifade edilmektedir. Bu katilimcilarin neredeyse yarisi, söz konusu artisin kayda deger bir oranda seyretmesini beklemektedir.

Anilan çalismada, Eylül 2020 itibariyle COVID-19 nedeniyle en sik gözlemlenen bes suistimal türünün:

  • Siber Suistimaller (Genel Artis: 83%, Belirgin Artis: 47%),
  • Is Durumu Bildirimlerine Iliskin Suistimaller4 (Genel Artis: 73%, Belirgin Artis: 41%)
  • Tedarikçi ve Satici Suistimalleri (Genel Artis: 69%, Belirgin: 33%)
  • Ödeme Suistimalleri (Genel Artis: 68%, Belirgin: 31%)
  • Kimlik Hirsizligi (Genel Artis: 67%, Belirgin Artis: 29%)

oldugu ortaya konulmustur5.

Söz konusu çalismada, suistimallerle mücadelenin salgin kosullarinda daha zorlu bir hal almasinin bas nedeni olarak farkli yerlerde bulunan bireylerin tabi oldugu fiziksel kisitlamalar gösterilmistir. Bu dogrultuda katilimcilar, mevcut kosullarda suistimal ile mücadelede öne çikan zorluklar arasinda seyahat engelleri, delillere erisim saglayamama ve sorusturmalarin uzaktan yürütülmesi gibi hususlarin olduguna isaret etmistir. Gerçekten de söz konusu engellerin, pratikte uyum ve iç sorusturma süreçlerinin olagan akisinin disinda seyretmesine sebep oldugu görülmektedir. Bu kapsamda gerek uyum görevlileri gerekse iç sorusturma süreçlerinin hukuki boyutunu yönetenler için, yeni suistimal vakalarina kapi aralayan siber güvenlik tehditleri, uzaktan yürütülen sorusturmalarin gizliliginin saglanmasi, delillerin elde edilmesi ve karsi tarafla paylasilmasi gibi dikkate alinmasi gereken birçok yeni husus ortaya çikmistir.

Öte yandan, organizasyon içerisinde karsi karsiya kalinan yeni zorluklarin yani sira, savcilik veya idari kurumlar nezdinde yürütülen dis sorusturmalara iliskin de degerlendirilmesi gereken yeni hususlarla karsilasilmistir. 2020/4 sayili Cumhurbaskanligi Genelgesi6 ve hemen akabinde Hakimler ve Savcilar Kurulu ("HSK") tarafindan yayinlanan 23 Mart 2020 tarihli yazi7 ile, acil ve tutuklu isler ile yürütmenin durdurulmasi istemlerinin yerine getirilmesi için her birimden yeterince nöbetçi mahkeme ve Cumhuriyet savcisi belirlenmek suretiyle geri kalan hâkim ve Cumhuriyet savcilarinin evden çalisacagi bildirilmistir. Ardindan 7226 sayili Bazi Kanunlarda Degisiklik Yapilmasina Dair Kanun'un8 Geçici 1. Maddesi uyarinca yargiya iliskin sürelerin 30 Nisan 2020 tarihine kadar durdurulmasini takiben HSK, 30 Mart 2020 tarihinde, erteleme süresince hâkim ve Cumhuriyet savcilarinin uhdelerinde bulunan is ve islemleri mümkün oldugunca uzaktan çalisma, dönüsümlü çalisma gibi esnek çalisma yöntemleri kapsaminda takip etmeleri, bu kapsamda dava dosyalarinin incelenmesi, kararlarin süresi içerisinde yazilmasi ve diger zorunlu adli hizmetlere iliskin yükümlülüklerini imkan dahilinde evden yerine getirmeleri gerektiginin bildirilmesine karar vermistir9. Nitekim HSK, 30 Nisan 2020 tarihli karari ile söz konusu tedbirlere 15 Haziran 2020 tarihine kadar devam olunmasina karar vermis olup10, 29 Mayis 2020 tarihli yazisi ile yeni normale dönüs eylem planinin belirlenmesine iliskin yol haritasini ortaya koymustur11. Söz konusu tedbirler uyarinca savcilarin evden çalistigi süre zarfinda sorusturma süreçlerinin seyri de yeni çalisma düzeniyle kaçinilmaz olarak etkilenmistir.

Bunun yani sira, kamu otoriteleri tarafindan süreç içerisinde yürürlüge konulan tedbir ve kisitlamalar ile çesitli risk gruplari bakimindan getirilen uzun süreli sokaga çikma yasaklari nedeniyle emniyet birimlerinin çalisma süreçleri de salginin kritik dönemlerinde sekteye ugramistir. Bu kapsamda, pratikte süpheli ve tanik ifadelerinin alinamadigi durumlarla karsilasilmistir.

Bu makalenin yazim tarihi itibariyle gerek savciliklar gerekse emniyet birimleri olagan çalisma isleyisine dönmüs olup, sorusturma ve kovusturma süreçleri normal düzen uyarinca ilerlemektedir. Ancak birçok sirketin henüz fiziki is yerlerine dönüs yapmamasi nedeniyle, sorusturma kapsaminda atil olan is yerlerinde yapilacak olasi bir adli arama halinde nasil bir yol izleneceginin irdelenmesi gerekmektedir. Ceza Muhakemeleri Kanunu ile Adlî ve Önleme Aramalari Yönetmeligi'nin ilgili maddeleri uyarinca, aranacak yerlerin sahibi veya esyanin zilyedinin aramada hazir bulunamamasi halinde temsilcisinin veya ayirt etme gücüne sahip hisimlarindan birinin veya kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kisinin veya komsusunun hazir bulundurulacagi hükmü amirdir. Bu kapsamda, uygulamada kolluk kuvvetlerinin ilgili is yerinde arama taniklari huzurunda adli arama gerçeklestirmek istemesi gibi durumlarla karsilasilabilecegi degerlendirilmektedir.

Gerek organizasyon içerisinde gerekse adli sorusturma sürecinde karsi karsiya kalinabilecek riskler nedeniyle, pandeminin sebep oldugu olaganüstü kosullarda sirketlerin suistimal tespit yöntemlerini, standart ve kontrollerini, egitim ve denetimlerini, risk degerlendirme süreçlerini ve zarar giderme mekanizmalarini etkin sekilde devreye almasi her zamankinden daha önemli bir hal almistir. Bu makalenin yazim tarihi itibariyle artmakta olan vaka sayilari ile sirketlerin uzaktan ve esnek çalisma süreçlerini uzatma yönündeki iradeleri dikkate alindiginda, pandeminin etkilerinin önümüzdeki yila da sirayet edecegi degerlendirilmektedir.

Katkilarindan dolayi Kardelen Özden'e tesekkür ederiz.

1. Dünya Saglik Örgütü (WHO) Basin Açiklamasi: https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020

2. PWC CFO Pulse Arastirmasi, 15 Haziran 2020.

3. Fraud in the Wake of COVID-19: Benchmarking Report, Eylül 2020. Çalisma 2,096 anket cevabi esas alinarak hazirlanmis olup, katilimcilarin %54'ünün Amerika Birlesik Devletleri ve Kanada'da; %13'ünün Sahra Alti Afrika bölgesinde; %7'sinin Asya-Pasifik bölgesinde, Güney Asya'da ve Bati Avrupa'da; %5'inin Orta Dogu ve Kuzey Afrika'da; %4'ünün Latin Amerika ve Karayipler'de; %3'ünün ise Dogu Avrupa ve Bati/Orta Asya'da yerlesik oldugu belirtilmistir. Katilimcilarin yaklasik dörtte biri banka ve finans hizmetleri endüstrisinde, %20'si devlet ve kamu yönetimi sektöründe, %15'i ise profesyonel hizmetlerde faaldir. Geri kalan %42'lik kisim ise diger endüstrilerde çalismaktadir.

4. Ilgili çalismanin orijinal dilinde "Unemployment Fraud" olarak geçen bu ifade, is durumu hakkinda ilgili kurumlara yanlis beyanda bulunmak ya da bilgi vermekten imtina etmek suretiyle birtakim haklardan yararlanmaya yönelik eylemler olarak tanimlanabilecek olup, bu eylemlerin Türkiye'de isverenin çalisanlarin durumu hakkinda yapacagi bildirimler, örnek olarak ücretsiz izin veya kisa çalisma bildirimleri kapsaminda saglayacagi yanlis bilgiler nedeniyle olusan suistimaller seklinde de tezahür edebilecegi degerlendirilmektedir.

5. Top 5 Fraud Schemes Currently Observed Due to The Coronavirus, Eylül 2020.

6. COVID-19 Kapsaminda Kamu Çalisanlarina Yönelik Ilave Tedbirler ile Ilgili 2020/4 Sayili Cumhurbaskanligi Genelgesi. 22 Mart 2020 Tarihli ve 31076 Sayili Resmi Gazete 1. Mükerrer

7. 23 Mart 2020 tarihli ve COVID-19 Kapsaminda Ilave Tedbirler konulu yazi https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/f275097a-aef5-4b51-b98d-c7b69ceb3b9f.pdf

8. 26 Mart 2020 Tarihli ve 31080 Sayili Resmi Gazete 1. Mükerrer

9. https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/274da669-ec5d-4994-ad0e-2a30c0868f89.pdf

10. https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/files/GENEL%20KURUL%20KARARI-30-04-2020.pdf

11. https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/files/29-05-2020.pdf

First published by Gün + Partners, in 13.10.2020

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.