Uluslararasi ticaret dâhilindeki her satista taraflar açisindan en önemli görülen faktörlerin basinda ödeme güvencesi gelmektedir. Uluslararasi yapilan pek çok alim satim görüsmesi, ödeme konusunda anlasma ve güvence saglanamadigi için sonlanmaktadir. Satici için zamaninda ve tam olarak ödeme yapilmasi, alici için ise ürünü dogru sekilde ve söz verildigi tarihte teslim alinmasi belki de tüm ticaretin en kritik noktasini olusturdugundan, ödeme konusundaki riski minimuma indirmek için seçilecek yöntem hem alicinin ihtiyaçlarini karsilamasi hem de saticinin ödeme alabilmesi açisindan hukukçular tarafindan titizlikle belirlenmelidir.

Uluslararasi ticarette bu güvenceyi saglamak ise genellikle ödemenin kilit noktasi haline gelen finans kuruluslarina düsmektedir.

Yazarin Yorumu:

Özellikle Amerika'da ve dünya genelinde diger pek çok ülkenin finans sisteminde yaygin olarak kullanilan escrow hesaplar Türkiye'de maalesef çok da yaygin olarak kullanilmamaktadir. Her ne kadar Türk bankaciliginda 'escrow account` kavrami güvenli hesap` adi altinda mevcut olsa da hem kullanim alani hem de hesabin açilisi sirasindaki uzun onay prosedürü nedeniyle Amerika ve diger sistemlere kiyasla Türkiye'de uluslararasi ticaret anlasmalarinda escrow hesap kullanimi oldukça geride kalmaktadir. Bir çok uluslararasi ve hatta yerel alim satim islemi anlasmasinda ödeme için tercih edilebilecek bir yöntem olmasina karsin, Türkiye'de birlesme ve devralmalarda kullanilmakta, mal alim satiminda ise akreditifler ve teminat mektubu benzeri yöntemler finans kuruluslari tarafindan escrow hesaplara tercih edilmektedir.

Oysaki, dogru kullanildigina akreditiflere oranla çok daha pratik ve mantikli bir ödeme yöntemi sunan escrow hesabi, isleyis açisindan uluslararasi ticaret anlasmalarinin ödeme noktasinda ciddi bir güvence ve kolayligi ayni anda saglama potansiyeline sahiptir.

Giris:

`Escrow` hesaplar Türkçede `emanet` yada `güvenli` hesap olarak karsilik bulmaktadir. Fakat bankacilik ve ticarette tam bir Türkçe karsiligi henüz oturmus degil. Maalesef pek çok yerel bankada da ayni sekilde konsept olarak hala fazlaca kullanimda olmayan ve tercih edilmeyen bir prosedür. Bunun nedeni hem bilinmiyor olusu hem de Türkiye'de escrow hesaplarin sadece sirket birlesme ve devralmalarinda kullaniliyor olmasi. Oysaki dünyada açilisi çok pratik olan escrow hesaplar bankanin güvencesinin arandigi ve 3. bir kisinin 'paymaster' yani hesap yöneticisi olabildigi her türlü alisveriste kullanilmakta.

Escrow hesap aslinda tamamen bir anlasmanin iki tarafinin güvenligini saglamak amaciyla kullanilan bir yöntem. Iki taraf arasindaki sözlesme yada islem sirasinda, islem sonuçlanincaya kadar, isleme ait olan ödemeyi bankada açilan ve iki tarafa da ait olmayan güvenli bir hesapta yada bir üçüncü kisi ya da kurumda tutulmasi prosedürü. Tabi ki, taraf sayisinin daha fazla olmasi da mümkün.

Örnegin bir mal alim satimi sirasinda, tipki akreditiflerin sagladigi güvenceye benzer olarak mal gelmeden paranin ödenmesinin yada para ödenmeden malin gönderilmesinin önüne geçerek bir tarafin magdur olmasini engellemek için kullanilan, fakat akreditiflere kiyasla prosedür ve gerekli belgeler açisindan çok daha pratik bir sistem. Üstelik akreditiflere oranla bir kaç banka degil, tek bir bankanin güvencesiyle bu islem gerçeklesebilmekte ve escrow hesaplarin açilmasi özellikle müsterinin kendi bankasi dahilinde çok daha kisa süre gerektirmekte.1

Escrow hesaplar mantik olarak aslinda bir yediemin sistemi. Finansal ödemeyi yapacak olan taraf, sözlesmede belirtmis oldugu belgeler, mal yada hizmetin gerçeklestigi onayini alana kadar bu ödemenin üçüncü bir tarafsiz kurulus olarak bankanin güvencesinde tutuldugu bir sistem. Bu sayede transfer edilecek olan varliklar islem sürerken iki taraf için de güvence altinda tutulabilmekte. `Depositor` olarak anilan ve finansal varligi escrow hesaba aktaran alici, satici taraf ile yaptigi anlasmanin hükümleri geregince bir escrow hesap açarak bu sözlesmeye bagli olan bir `güvenli hesap` olusturur. Alici ise bu hesaba banka tarafindan eklenir. Sözlesmede yer alan hükümler finansal varliga hak kazanacak olan alici tarafindan yerine getirildiginde, banka escrow hesapta yer alan varligi onay dahilinde bu tarafa aktarabilir.

BANKANIN GÖREVI

Bankanin ve 'paymaster' olarak belirlenen hesap yöneticisi kisinin görevi ise süreç boyunca kontrolleri saglamak ve escrow hesabi güvencede tutarak sadece sözlesmede yer alan hizmet veya evraklar sunuldu takdirde varliklarin transferini saglamak. Bu sayede, üzerinde anlasma saglanarak taraflarca belirlenen evraklarin gelmemesi veya hizmetin saglanmamasi gibi durumlarda banka escrow hesapta emanet olarak tuttugu varligi alicisina transfer etmek yerine belirtilen sure boyunca muhafaza etmeye devam edebilir ve sözlesmenin ihlali yada feshi halinde ise ilk sahibine geri iadeyi gerçeklestirebilir. Bu sayede, belirli güvenceleri saglayan detayli bir sözlesmeye uygun olarak açildiginda escrow hesaplar pratik bir isleyis ile hem alici hem de satici tarafa güvenlik saglamak konusunda oldukça etkili bir sistem sunmaktadir.

Escrow sözlesmeleri ve sonucunda açilan hesaplarin kilit noktasi finansal kuruluslar, yani bankalar olmaktadir. Bu nedenle aslinda kurumun güvenilirligi islemin güvenirligini saglayan en önemli faktör olarak karsimiza çikmaktadir.

ULUSLARARASI TICARETTE ESCROW ACCOUNT KULLANIMI ve AKREDITIF KULLANIMI ILE KIYASLANMASI

Uluslararasi ticaret dahilinde dünya genelinde mal alim satim sözlesmeleri günümüzde kaçinilmaz olarak oldukça yaygin kullanilmaktadir. Yurtdisi ile yapilan alim satim islemlerinde her iki taraf içinde en önemli olan nokta ise maksimum seviyede ödeme güvencesini saglamak, yani bir tarafin kötü ifasi veya temerrüde düsmesi gibi durumlara karsi korunabilmek ve bunu düsük bir gider ile saglayabilmektir.2

Uluslararasi ticarette ödeme güvencesini saglayabilmek için en çok kullanilan üç finansal prosedür olarak karsimiza Türkiye'de daha yaygin olarak kullanilan akreditifler, teminat mektuplari ve yurtdisinda çok daha yaygin olarak kullanilan escrow hesaplar çikmaktadir.

Uluslararasi ticarette escrow hesap kullanimi hem alici hem de satici tarafi koruyarak, finansal varliklari tarafsiz bir 3. kisinin nezdinde bir anlasma dahilinde korumakta ve sadece spesifik kosullar yerine getirildiginde transferi gerçeklestirdiginden ciddi oranda riskleri elimine ederken pratik bir olusum saglamaktadir.

Kullanimi kisaca özetlemek gerekirse; ilk adim olarak escrow hizmetini saglayacak olan kurulus finansal varliklari alicidan teslim alir. Kurulus, yani çogu zaman banka, varliklarin teslim alindigina ve escrow hesaba aktarilmis olduguna dair aliciya bir bildirim yapar ve bunun üzerine satici, alici ile anlastigi sekilde ve yaptiklari yazili sözlesmeye istinaden mallari aliciya ulastirir. Çogunlukla escrow hizmetini saglayan kurulus bu gönderiyi takip edebilmekte ve tüm prosedüre ekstra bir güvence saglayabilmektedir. Böylece mal aliciya ulastiginda escrow hesabi tutan kurulusun da zaten otomatik olarak teslimat hakkinda bilgisi olur. Alicinin mal teslimati yapildiktan sonra gerekli incelemeleri yapmak için sözlesmede belirledigi bir süresi olur ve alici bu süre içerisinde kontrollerini yaparak malin sözlesmeye uygun sekilde teslim edilip edilmedigi konusunda bildirimini gerçeklestirir. Alicinin olumlu bildirimi neticesinde escrow account yöneticisi önceden escrow hesaba aktarilmis olan finansal varligi saticinin hesabina aktarir ve böylece, her iki taraf için de 3. tarafsiz bir finansal kurulus güvencesinde ticaret gerçeklesmis olur.3

Escrow hesap ve isbu hizmet için escrow hesabin açildigi banka bu hesabin açilmasi ve yönetilmesi için çogu zaman bir ücret talep edecektir. Bu ücret genellikle banka tarafindan talep edilen %1 yada %2 oraninda bir rakam olmaktadir. Bu ücretin kim tarafindan karsilanacagi sözlesmede kararlastirilmis olmalidir. Alici yada saticidan biri, yada esit oranda iki taraf ortaklasa olarak escrow hesabin açilmasi ve yönetimi için finans kurulusu tarafindan belirlenmis olan ücreti ödemelidir. Bu hizmeti karsiliginda finans kurulusuna ödenecek olan ücret çogu zaman akreditif kullanimina kiyasla daha ekonomik bir alternatif olmaktadir.

Escrow hesabi kullanimi hem alici hem de satici açisindan özellikle belli basli birkaç senaryo dahilinde oldukça tercih edilebilir bir alternatif sunmaktadir. Bu senaryolarin basinda alicinin kredi notunun yeterli görünmedigi ve güveni saglayamadigi yada hiçbir sekilde belirlenemedigi durumlar gelmektedir. Yine benzer olarak alicinin yeni bir müsteri oldugu ya da geçmisinde benzer ticari operasyonlari gerçeklestirmemis oldugu durumlar halinde escrow güvence saglayan bir yöntem olarak karsimiza çikmaktadir. Bunun haricinde saticinin elindeki ürünün çok yüksek talep gördügü dönemler ve durumlar esnasinda eger ürün için çok fazla alici mücadele ediyor ise escrow hesap her iki taraf için de garanti saglayabilmektedir. Son olarak ise, alicinin bulundugu ülkenin politik ve ekonomik durumu riskli olarak belirlendigi durumlarda escrow hesap kullanimi ciddi bir güvence olusturmaktadir. Genel anlamda, alicinin ödeme gücünden süphe duyulan yada saticinin gönderiyi gerçeklestirmeyeceginden korkulan her durumda escrow uluslararasi ticaretin taraflari için güvence saglamaktadir.4

Escrow hesap kullanimina oranla çok daha külfetli olmasinin yani sira akreditif prosedüründe iki banka yer almaktadir. Iki banka olusu prosedürü ve anlasmayi zorlastirabilmektedir, dolayisiyla akreditiflerde masraflar daha yüksek olsa da iki farkli banka ile akreditif islemi yürütüldügünden uluslararasi ticarette daha tercih edilebilir olabilmektedir.

Escrow hesap olustururken sürecin yönetimi taraflarca hazirlanan escrow sözlesmesine istinaden yapilacagindan, escrow sözlesmesine taraflar istedikleri maddeyi, üzerinde karsilikli olarak anlasmak kosuluysa ekleyebilirler. Dolayisiyla escrow hesaplar iki taraf için de akreditife oranla daha esnek bir yapi sunma potansiyeline sahiptir.

Anlasma, imzalandiktan sonra hukuki olarak baglayici bir dokuman halini alir ve düzeltme ya da eklemeler yapmak için bunlarin sözlesme protokolüne uygun sekilde yazili yapilmasi gerekir. Escrow hesap yöneticisi sözlesmede yer almayan ve sonradan kendisine verilen farkli talimatlari kabul etmemelidir.

ESCROW ACCOUNT KULLANIMINDA ORTAYA ÇIKABILECEK RISKLER VE DIKKAT EDILMESI GEREKENLER

Escrow servisini sunan kisi yada kurumun bir banka olmasi zorunlu degildir ve olmadigi durumlarda tabii ki belirli riskler ortaya çikma ihtimali dogmaktadir. Escrow hizmetini sunan tarafsiz 3. Kisinin güvenilirligi, daha önce de belirtmis oldugumuz gibi, tipki bir akreditif islemindeki banka gibi dikkatli sekilde irdelenmelidir. Dolayisiyla bizim görüsümüze göre uluslararasi faaliyet gösteren bankalarin sagladigi escrow servisi her zaman diger opsiyonlara tercih edilmelidir.

Bunun haricinde escrow hesaplar taraflar arasinda yapilacak olan sözlesmeye veya direk olarak spesifik hazirlanmis bir escrow sözlesmesine istinaden açildigindan bu sözlesme detayli hazirlanmali ve temerrüt durumunda uygulanacak hükümler, cezai sartlar ve gecikme süreleri açikça belirtilmis olmalidir. Öyle ki, escrow sözlesmesi ve dahilindeki hükümler tipki bir anayasa gibi bu iliskide belirleyici oldugundan, escrow sözlesmesinde, ortaya çikabilecek aksakliklari ve her türlü durumu öngören net ve belirleyici hükümler yer almasi elzemdir.5

Bu iki genel önlem haricinde dikkat çekilmesi gereken nokta escrow hesap yöneticisinin genellikle mal satislarinda ürünler incelenip onay verilene kadar saticiya ödeme yapma yükümlülügü olmamasi durumudur. Dolayisiyla ödeme için onay verecek olan yine alicidir.

Akreditiflerde sevkiyatin gerçeklestigine dair belgelerin sunulmasi bankanin ödeme yapmasi için yeterli olmaktadir, dolayisiyla akreditiflerde genellikle bu riskin önüne geçilebilmektedir. Fakat escrow anlasmasinin hükümleri her zaman iki tarafin iliskisinde ve dolayisiyla escrow yöneticisi için de belirleyici olacagindan, anlasma hazirlanirken bu durumu öngören alternatif çözümler içeren hükümler eklenmesi riskleri minimum indirebilecektir.

Özellikle escrow sözlesmesine dahil olan taraflarin yabanci olduklari ve yurtdisinda faaliyet yada ikamet gösterdikleri durumlarda bankalar açisindan escrow hesap kaynakli herhangi bir uyusmazlik durumunda uygulanacak hukukun belirlenmis olmasi önem tasiyacaktir.

Escrow anlasmasi açik ve net bir sekilde escrow hizmeti sunacak kisi ya da kurumun, alici ve saticinin yükümlülüklerini içermeli ve sinirlarini belirlemelidir. Bu hükümler ne kadar çok alternatif durumu içerir ve detayli olursa belirsizlik ve riskler o oranda azalacaktir. Escrow anlasmasi ürünlerin tesliminden sonra incelemenin ne sürede, hangi yöntemle veya kim tarafindan yapilacagina (eger alici degil de baska bir kurulus inceleme yapacak ve rapor verecek ise) ve incelemede çakabilecek sorunlara göre ödemenin ne kadarlik bir kisminin, hangi orana göre yenilenecegi ve bu durumda hangi tarihte transfer edilecegine dair hükümler içermelidir. Ayrica onayin inceleme sonrasi nedensiz ve kanitsiz sekilde olumsuz verilmesi yada geciktirilmesi durumu için de bir düzenleme içermesi uygundur.6

ESCROW HESAPLARIN BANKALAR AÇISINDAN ETKILERI

Escrow sözlesmesinin temelini, gerçeklestirilecek olan ticaret yada islem için yapilan ana sözlesme olusturmaktadir. Escrow sözlesmesi bu ana iliskiyi baz alarak ve asil ana sözlesmeyi referans alarak hazirlanir. Dolayisiyla aslinda taraflar arasindaki ana iliskiyi belirleyen sözlesmenin de dikkatlice incelenmesi gerekmektedir çünkü banka açisindan pek çok riski belirleyecek olan bu iliskidir.

Escrow sözlesmesinin taraflari bir tarafta ana sözlesmenin taraflari (birlesme, devralma ya da ticari alim satim sözlesmesinin taraflari), diger tarafta ise 3. bagimsiz kurulus olarak hesabin tutuldugu banka olacaktir. Escrow hesap yöneticisi olarak belirlenen banka personeli hesabi taraflardan gelen bilgiler isiginda fakat escrow sözlesmesi ve escrow sözlesmesinin bagli oldugu ana sözlesmeye sadik kalarak yönetmek durumundadir. Bu nedenle iki taraftan birinin salt talimatlari ile hareket etmesi riskine karsin temel islem yada ticaret hakkinda detayli bilgi sahibi olmalidir.

Escrow sözlesmesinin ve hesabin bagimsiz bir kurulus olarak banka tarafindan yönetilmesinin temel amaci; sözlesmeye konu olan varlik üzerindeki tasarruf yetkisinin ana sözlesmede belirlenmis olan sartlar gerçeklesene kadar 'tarafsiz bölgede' yani güvende saklanmasi oldugundan, temel sözlesmedeki saklamaya iliskin yükümlülükler dogru belirlenmelidir. Buna ek olarak özellikle mal alim satim sözlesmeleri dâhilinde teslimatin kontrolleri noktasinda taraflarin beyani esas alinabileceginden (eger üçüncü bir bagimsiz kurum yada kurulus kontrolü gerçeklestirmek için seçilmediyse) bankanin taraflara güvenmesi kritik önem tasir.

Tüm bunlara ek olarak, daha önce belirtilmis oldugu gibi, escrow hesaba aktarilan söz konusu varligin hangi sartlarin gerçeklemesiyle alici tarafa iletilecegi ve hangi sartlarin gerçeklesmemesi halinde gönderen tarafa iade edilebilecegi hükümlerine banka detayli olarak hakim olmalidir.

Türkiye'de bankalar bu nedenlerden ötürü çogunlukla ticari alim satim iliskilerinde escrow hesap açilis ve yönetim prosedürlerine çekingen yaklasmaktadirlar.

Sonuç:

Akreditiflere oranla çok daha külfetsiz bir alternatif sunan escrow hesaplar, pek çok Avrupa ülkesi ve Amerika'da yaygin olarak kullanilmasina karsin uluslararasi ürün alim satimi sözlesmeleri için ülkemizde bankalar tarafindan pek tercih edilmemekte ve yerine alternatif yöntemler kullanilmaktadir. Süreç, dogru hukuk danismani ve yeterli güvenceleri içeren bir escrow sözlesmesi ile yönetildiginde, escrow hesaplar oldukça güvenli bir ödeme yöntemi olusturacaktir. Escrow hesap sistemi aslinda uluslararasi, hatta yerel ticarette dahi tercih edilebilmelidir. Pek çok ticari mal alim satim sözlesmesinin ödeme hükümlerinde tercih edilmesi alici ve satici için hem zaman ve efor açisindan pratik olacak hem de ciddi bir güvence saglayacaktir. Belirtmek gerekir ki her ürün ve alim-satim sözlesmesi kendine has, özel durumlar içerir ve dolayisiyla tercih edilecek yöntem taraflar, istekleri, öncelikleri ve ürünün özellikleri göz önünde bulundurularak yapilacak bir degerlendirme sonucu belirlenmeli, o sartlar içinde en uygun durumdan istifade edilmelidir.

REFERANSLAR:

  1. Akreditifler hakkinda daha detayli bilgi edinmek için daha önceki makalemizi inceleyebilirsiniz: https://www.mondaq.com/turkey/international-trade-investment/947416/devredilebilir-akreditifler-ve-devredilemez-akreditiflerde-devir-olanaklar3050)
  2. The Use of Escrow Services in international Trade: Some Preliminary Reflections by Zacheaus Olamide Akanni
  3. The Use of Escrow Services in international Trade: Some Preliminary Reflections by Zacheaus Olamide Akanni
  4. The Use of Escrow Services in international Trade: Some Preliminary Reflections by Zacheaus Olamide Akanni
  5. Risks and benefits to using escrow services in international trade https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=e66b89d9-4b4a-448e-8001-60ad7b8e4ba4
  6. Risks and benefits to using escrow services in international trade https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=e66b89d9-4b4a-448e-8001-60ad7b8e4ba4

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.