Turkey: Negatif Fiyatlar Ve COVID-19'un Diğer Etkileriyle Mücadelede Sigorta Özel Şartlarının Önemi

Covid-19 salginin ticaret ve üretim sektörü üzerindeki etkilerinden biri de ham petrol fiyatlarinda 20 Nisan 2020 tarihinde meydana gelen sert inis çikislar oldu. Amerikan petrolü için referans kabul edilen Bati Texas (WTI) türü ham petrolün varil fiyati eksi 37.63 Amerikan Dolarina kadar düstü. Bu durum yalnizca birkaç saatligine devam etmis olsa da, küresel etkileri milyonlarla ifade edilecek düzeydeydi. Küresellesmenin etkisiyle, bireysel yatirimcilar petrol fiyatlarindaki bu düsüsü binlerce kilometre ötede Türkiye'de de derinden hissettiler.

Özel sartlar yeniden islevsel hale geliyor

Covid-19 salginin böylesi küresel etkileri karsisinda Türk sigorta ve reasürans sektöründe bu güne kadar alinan önlemlerin kapsami sinirli kalmistir. Bunlar arasinda en kayda deger olani, Mart 2020 tarihinde Covid-19'dan muzdarip özel sektörün ödemeler dengesi(zligi)ne iliskin olarak baslatilan devlet destekli ticari alcak sigortasidir. Hükümet bu hamle ile temel olarak yerel sigorta piyasasi tarafindan üstlenilen risk birikimlerine iliskin reasürans teminatlarinin yetersizligini telafi etmeyi ve yerel sigortacilari reel sektörü daha güvenli bir sekilde desteklemeye tesvik etmeyi amaçlamaktaydi.¹ Bu tesvigin katkilari henüz görülmemis olsa da, Temmuz 2020'de devlet tarafindan sigorta pazarina müdahele etmek adina cesur bir adim atilarak tüm kamu sigorta sirketleri Türkiye Sigorta adi altinda birlestirildi². Bu, benzer sekilde, Türk sigorta ve reasürans sektörünü gelistirme amaciyla Türk RE adiyla kamuya ait bir reasürans sirketi'nin Eylül 2019 tarihindeki kurulusunu izleyen bir diger adimdi.³ Bu esnada düzenleyici idari kurumlar ise Covid-19'un sigorta pazarindaki bireysel etkileriyle basa çikmak adina sigorta sirketlerine Covid-19 ile ilgili saglik harcamalari hayat sigortasi kapsaminda degerlendirirken kati olmamalari⁴ ve gecikmis prim ödemelerini tolere etmelerini⁵ tavsiye etmek disinda çok da somut bir adim atmadi.

Yalnizca Covid-19'un etkileri degil sürekli degisim halindeki ticaret ve is ortaminin getirdigi tüm güncel meseleler de - Türk Ticaret Kanunun⁶ ("TTK") emredici nitelikte ancak kapsami genis düzenlemeleri disinda - sigorta ettireni ve sigortaliyi korumak amaciyla sigorta teminatlarinin olabilecek en dar sinirlarini belirlemek niyetindeki genel sartlarla çözümlenmeye birakilmistir. Bununla birlikte, köklerini TTK'nin aksine sigortacinin açikça kapsam disinda birakilmayan ilgili tüm risklerden sorumlu olmasini gerektiren "bütün riskler" ilkesini benimseyen mülga sigorta hükümlerinde bulan genel sartlar güncelligini yitirdiginden sigorta sözlesmelerindeki münferit ifadeler zaman içerisinde daha da büyük bir sorun halini almistir.

Özel sartlarin yeni TTK ve burada kabul edilen "belirtilen tehlikeler" ilkesi ile birlikte artan önemi, Anayasa Mahkemesi'nin genel sartlarin uygulanmasini anayasal sözlesme serbestisi ve kanunilik ilkeleri isiginda degerlendirdigi çok yakin tarihli karari ile daha da kritik hale gelmistir.⁷ Anayasa Mahkemesi'nin karari yalnizca motorlu tasitlarla ilgili olarak hukukI sorumluluga karsi zorunlu sigortalara iliskin olsa da, kararin etkisisinin çok daha genis olmasi beklenmektedir. Zira, Anayasa Mahkemesi iptal istemine konu yasanin genel sartlara atifta bulunan bazi hükümlerinin⁸ içerigi yalnizca taraflarca kararlastirilabilecek sigorta sözlesmelerine idarenin keyfi müdahelesine yol açtigina açtigina hükmedilmistir. Buna göre genel sartlar idarenin düzenleyici islemlerinden olup kanuna nazaran ikincil nitelik tasimaktdir ve sözlesme özgürlügene sinirlama getiren düzenlemlerin öncelikle kanunla "keyfilige izin vermeyecek sekilde belirli, ulasilabilir ve öngörülebilir nitelikte" yapilmasi gerekmektedir.

Anayasa Mahkemesi'nin bu karari, mahkemenin poliçedeki özel sartlari daha dikkatli bir sekilde incelemesini gerekli kilabilir. Bununla birlikte sigorta sözlesmeleri için benimsenen yorumlama yöntemlerine isik tutacak emsal bir mahkeme karari henüz bulunmamaktadir, zira taraflar belirtsiz ve uzun süren mahkeme süreçlerinden kaçinarak sigorta kaynakli karmasik uyusmazliklarin önemli bir kismini dostane bir sekilde çözmeyi tercih etmektedir. Belirsizliklerle dolu bu tablo karsisinda, yabanci reasürörler - ki bunlar sigorta poliçelerine genellikle yerel bir sigortaci üzerinden dahil olmaktadir - kendi kurumsal özel sartlari yerel sigorta iliskisine dahil edilmis olsa dahi Türk sigorta hukukuna göre çözümlenen bir sigorta uyusmazligi sonucundaki beklentilerini düsük tutmalidir. Buna karsin, özel kosullarin artan önemi ile birlikte poliçe hazirlanirken ve uyusmazlik çözümüne dair müzakereler yürütülürken taraflar daha genis bir hareket alanina sahip olabilecektir.

Negatif Fiyatlarin Sigorta Boyutu

Amerikan petrolü için referans kabul edilen ve New York Ticaret Borsasinda islem gören Bati Texas tipi ham petrolün fiyatinin dramatik bir biçimde eksi 38 Amerikan Dolarina düstügü 20 Nisan tarihinde Türk yatirimcilarin bu beklenmedik piyasa kosullarindan zarar görmesi sigorta özel kosullarinin titizlikle irdelendigi konulardan biri olmustur.⁹ Zira, Covid-19 salginin ham petrol tasimaciligini kesintiye ugratmasiyla dünya genelinde petrol depolarinin hizla dolmasi neticesinde üreticiler, ellerindeki emtialari almasi için alicilara para ödemek zorunda kalmislardir.¹⁰

Dahasi, sifirin altindaki bu fiyatlamalar, Türkiye'nin önde gelen araci kurumlarindan biri olan sigortalinin sistemlerini ciddi bir biçimde etkilemis ve vadeli WTI kontrati tasiyan yatirimcilarin pozisyonlarini kapatma talimatlari göndermesine engel olmustur. Bunda uluslararasi bir yatirim bankasi tarafindan desteklenen çevrimiçi islem platfomunun fiyatlar sifirin altina düstügünde islevselligini yitirmesinin etkili oldugu anlasilmaktadir. Belgeler, bu yazilim sorunun tek magdurunun söz konusu sigortali olmadigini göstermektedir; ayni trading platformunu kullanan diger bütün araci kurumlar da yatirimcilarin taleplerine cevap verememistir. Benzer sekilde, baska uluslararasi yatirim bankalarinin da kurumsal ve bireysel yatirimcilara islemlerini gerçeklestirebilecekleri bir platfom sunmakta basarisiz oldugu bildirilmektedir.

Ilgil sektörde sigortalilarin üçüncü kisilere karsi hukuki sorumlulugu Lloyds reasürörlerinin Vadeli Islem Piyasasi Sertifikasi (Future Industry Certificate) adi altindaki özel sartlari ile teminat altina alinmaktadir. Bu gibi çevrimiçi platflarmlarda yurtdisi piyasalarda gerçeklestirilecek islemlerle ilgili bir aksaklik da finansal kurumlara arttirilmis bir özen yükümlülügü yükleyen Türk Mahkemelerinin yerlesik içtihatlari uyarinca sigortalinin hukuki sorumlulugunu dogurabilir. Yatirim bankasi ile yapilan lisanslama ve ortaklik anlasmasindan bagimsiz olarak sigortali araci kurulus, mahkemeler tarafindan yatirimcilarin sözlesmesel muhatabi olarak degerlendirilebilecek ve Türk Borçlar Kanunu'nun m. 116 hükmü uyarinca uyarinca yardimci kisiler tarafindan yürütülen islerden dolayi da sorumlu addedilebileceklerdir. Tüm bu hukuki degerlendirmeler somut olayda sigortaliyi, sigortacisina dahi danismaksizin, yatirimci müsterileriyle mümkün olan en kisa sürede pazarlik masasina oturmaya itmistir. Sigortali müsterilerine ödeme yaptiktan sonra ilgili özel sartlar dahilinde reasürörlere basvurmustur.

Ilgili özel sartlarda bilgisayar virüsleri disinda herhangi bir virüsten bahsedilmedigi gerçegi karsisinda Covid-19'un zararla ne derece yakin bir nedensellik iliskisi tasidigi sigortalinin taleplerinin degerlendirilmesinde önemini yitirebilir. Salgin kaynakli rizikolari dislayan ya da bu sonucu doguran herhangi bir ifade mevcut olsaydi bile, zararla tartismasiz bir biçimde daha yakin iliskisi bulunan ve sigortalinin alaninda cereyan eden yazilim arizasinin varligi karsisinda, salginin Türk Mahkemeleri nezdinde sigortaciyi (reasürörü) sorumluluktan kurtarmaya yetecek agirlik ve uygunlukta bir nedensellik iliskiisi ihtiva edip etmeyecegi konusu belirsizligini koruyacakti.

Sonuç

Covid-19 salgini is hayatinin hemen hemen her alaninda yerel ve küresel ölçekli etkilerini sürdürmeye devam ediyor. Örnek vermek gerekirse, Amerika Birlesik Devletleri'ndeki negatif petrol fiyatlamasi, çok uzak cografyalardaki kisilerin milyonlarca dolarlik finansal zarara ugramasina ve ve bununda neticesinde sigorta sirketlerinin sorumluluguna kolayca yol açabiliyor. Türk hukukunda özel sartlarin her geçen gün daha önemli hale gelmesi, hem sigortaci hem de sigortali açisindan kaliplarin disina çikmayi ve poliçeleri bireysel ihtiyaçlari isabetli sekilde karsilayacak biçimde uyarlamayi daha elverisli hale getirebilir.

1. Küçük ve Orta Ölçekli Isletmelere Yönelik Devlet Destekli Ticari Alacak Sigortasi Tarife ve Talimat Tebliginde Degisiklik Yapilmasina Dair Teblig 25.03.2020, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/03/20200325-9.htm.

2. Türkiye Sigorta Resmi Internet Sayfasi; https://turkiyesigorta.com.tr/tr-tr/hakkimizda.

3. Türk RE Resmi Internet Sayfasi ; https://www.turkreasurans.com.tr/about-us

4. http://www.tobbsaik.org.tr/index.php/duyurular/270-covid-19-sigorta-sirketleri-ozel-saglik-sigortalari

5. http://www.tobbsaik.org.tr/files/Sektr_Duyurusu.pdf

6. 6102 sayili Türk Ticaret Kanunu, 14.02.2011 tarihinde Resmi Gazetede yayinlanmistir.

7. Anayasa Mahkemesi, Esas No: 2019/40- Karar No: 2020/40 , 17.07.2020 YarinlanmaTarihli: 09.10.2020. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/10/20201009-17.pdf

8. 2918 sayili Karayollari Trafik Kanunu 90 ve 92. Maddeleri

9. https://www.bbc.com/news/business-52350082

10. https://www.wsj.com/articles/glutted-oil-markets-next-worry-subzero-prices-11586943001 ; https://www.bbc.com/news/business-52350082