Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanun'un ("Kanun") 3. maddesinde kişisel veri, kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgi olarak tanımlanmaktadır. Gerçek kişilere ait kullanılan ilaç ve/veya tıbbi cihaz, teşhis, geçirilen ameliyat, fiziksel ve ruhsal sağlık, medikal geçmiş gibi sağlık verileri ise Kanun'un 6.maddesinde düzenlenen özel nitelikli kişisel veri kavramı kapsamındadır. Özel nitelikli kişisel verilerin Kanun'da belirtilen işleme sebeplerinden biri bulunmadan işlenmesi yasaktır. 12.03.2024 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan Kanun değişikliklerinde özel nitelikli kişisel veri işleme şartlarının kapsamı genişletilmiş, ancak bu şartlardan biri bulunmadan özel nitelikli veri işlenemeyeceğine yönelik yasak muhafaza edilmiştir.

Özel nitelikli kişisel verilere ilişkin getirilmiş bu koruma, sağlık alanında gerçekleştirilen tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde de oldukça önemli bir yere sahiptir. Tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde sadece Kanun'a uyum sağlamak yeterli kalmamakta, sağlık alanına yönelik mevzuatın da kişisel verilerin korunması mevzuatıyla birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu yazıda sağlık alanında gerçekleştirilen tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde kişisel verilere ilişkin dikkat edilmesi gereken hususlara değinilecektir.

1. ÖZEL NİTELİKLİ VERİ OLARAK SAĞLIK VERİLERİ

Özel nitelikli kişisel veri kategorisinde yer alan sağlık verilerinin işlenmesi, sağlık kamu hizmetinin kaliteli ve etkin şekilde sunulmasına, bilimsel araştırmaların geliştirilmesine, en genel anlamıyla kamu yararına hizmet edebileceği gibi, sağlık kurumlarının veya sağlık çalışanlarının tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerine de konu olabilmektedir.2

Ancak bilişim teknolojilerindeki ve sosyal medya araçlarındaki hızlı gelişmeler ve bu hızlı gelişmelerin sebep olduğu veri işleme hacmindeki artış sebebiyle, sağlık verilerinin korunamaması riski de artmaktadır.

Niteliği sebebiyle ek korumalara ihtiyaç duyulan bu veri kategorisi için Kişisel Verileri Koruma Kurulu ("Kurul") tarafından 2018 yılında verilen bir kararda,3 özel nitelikli kişisel veri işleyen veri sorumlularının bu verilerin aktarılmasında, saklanmasında, işlenmesinde, erişilmesinde almaları gereken önlemlere yer verilmiştir. Her ne kadar veri işleme faaliyetlerinde Kanun'a ve Kurul kararlarına uyum sağlansa da, özellikle hekimler ve/veya sağlık kurumları tarafından sosyal medya platformlarında gerçekleştirilen tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde Kanun ve Kurul kararlarıyla birlikte bu faaliyetlere özgülenmiş mevzuata da uyum sağlanması riskleri minimize edecektir.

2. TANITIM VE BİLGİLENDİRMEDE GÖRSEL İÇERİK KULLANIMI

29 Temmuz 2023 tarihinde yürürlüğe giren Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik  ("Yönetmelik"), yürürlüğe girdiği andan itibaren birçok tartışmayı beraberinde getirdiği gibi, uygulamada karışıklık yaratan konularda da yol göstermiştir. Günlük hayatta çoğu zaman aynı anlama geldiği düşünülen reklam faaliyetleri ile tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri bu Yönetmelik ile birbirinden ayrılmıştır.

Yönetmelik'te reklam, "sağlık alanındaki özel sağlık tesisleri, sağlık hizmet sunumu veya tıp meslekleri ile bağlantılı olarak; bir ürün veya hizmete talep yaratmak veya talebi artırmak ve kişileri ikna etmek amacıyla herhangi bir mecrada yazılı, görsel, işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen ticari amaçlı pazarlama iletişimi niteliğindeki duyurular." olarak tanımlanmışken tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri ise "özel sağlık tesisleri için hasta kabul ve tedavi edilen uzmanlık dalları, adres ve iletişim bilgileri ile hizmet verilen sağlık alanıyla ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgileri, hekimler için ise mesleki ve akademik unvanı ile 1219 sayılı Kanunda belirlenen ana dal ve yan dal uzmanlıklarını, muayene gün ve saatlerini, hasta kabul ettiği zaman ve mahal bilgisini ve sunmaya yetkili oldukları sağlık hizmetiyle ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgileri içeren; yanıltıcı ve aldatıcı olmayan, insan sağlığını tehlikeye düşürmeyen, talep ve haksız rekabet ortamı yaratmayan ve reklam tanımı kapsamına girmeyen faaliyetler." şeklinde reklam tanımından ayrı ifade edilmiştir.

İlgili Yönetmelik ile sağlık hizmet sunumunda örtülü veya açık reklam yapılması ve yaptırılması yasaklanmışken, belirli esaslara uyulması şartıyla tanıtım ve bilgilendirme yapılabileceği belirtilmiştir. Bu sebeple yukarıda belirtilen tanımların kapsamı önem arz etmektedir.

Yönetmelik ile tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerine ilişkin getirilen esaslardan ilki, sağlık meslek mensupları ve sağlık tesislerinin, sundukları sağlık hizmetleri ile ilgili yapacakları tanıtım ve bilgilendirmelerinde; tedavinin etkilerini kıyaslayıcı ve talep oluşturan nitelikte öncesi ve/veya sonrası görselleri kullanmamalarıdır. Bu düzenleme, sağlık çalışanlarının uzun yıllar sürdürdükleri tanıtım faaliyetlerinde büyük değişikliklere sebebiyet vermiştir. Sosyal medya platformlarında görmeye alışık olduğumuz, özellikle estetik operasyonlar için paylaşılan öncesi/sonrası görselleri, bu düzenleme ile yasaklanmıştır.

Ancak, aşağıda belirtilen ilke ve esaslara uyulması şartıyla görsel içerik kullanılabileceği düzenlenmiştir:

  • Paylaşılacak görsel içeriklerde; genel ahlak kurallarına aykırı, kamu sağlığı ile esenliğine tehdit oluşturan, kişi hak ve hürriyetlerini zedeleyen, hastanın özel ya da sosyal yaşamını istismar edici, toplumu endişeye sevk edici veya yanıltıcı biçimde görüntü ve ifadelere yer verilmemesi,
  • Hastaya ait görsel içeriklerin kullanılabilmesi için hastanın kendisinin, küçük veya mahcur ise veli veya vasisinin açık rızasının alınması ve Hasta Hakları Yönetmeliğine uyulması, açık rıza alınırken Yönetmelik'in ekinde yer alan Görsel İçerik Kaydetme ve İşleme Onam Formu'nun kullanılması,
  • Hastanın, paylaşılacak görsel içeriği önceden görme hakkına sahip olması ve görsel paylaşım iznini herhangi bir usul ve şarta bağlanmaksızın her zaman geri çekebilmesi,
  • Görüntü paylaşım izni vermeyen hastalara, tanı ve tedavi uygulamalarında ve alınacak bedellerde herhangi bir değişiklik olmayacağı bilgi ve güvencesinin verilmesi,
  • Görsel içeriklerinin kullanılabilmesi için alınan izin karşılığında hastaya herhangi bir ödeme ya da indirim yapılmaması, hediye verilmemesi,
  • Tanıtım ve bilgilendirmede kullanılacak video ve fotoğraflara ait ortamların, kullanılan tekniklerin gerçeğine aykırı olmaması, yanıltıcı makyaj olmaksızın görüntülenmesi, görsel içerikler üzerinde sonradan teknolojik değişiklik veya düzeltme uygulanmaması ve görsel içeriklerde işlem tarihi ve görselin görüntülendiği tarihin belirtilmesi,
  • Başka mecralarda yapılmış olsa dahi görsel içeriklere ilişkin yapılan hasta yorumları veya teşekkür ilanı anlamına gelecek ifadelerin paylaşılmaması,
  • Görsel içeriklere ait paylaşımların tamamen yoruma kapatılması,
  • Ameliyat veya tıbbi girişim esnasında ve ameliyathanede hasta görüntüsü paylaşılmaması,
  • Genel ahlak kurallarına aykırılık teşkil edecek şekilde vücudun mahrem bölgelerine ait görsel içerikler paylaşılmaması,
  • Görsel içerikli paylaşımların, sağlık tesisi veya ilgili sağlık meslek mensubunun kendisi tarafından yapılması,
  • Paylaşılan görsel içeriklerin; yazılı, görsel basın, sosyal medya platformları, internet siteleri gibi mecralarda sponsorlu olarak ya da ücret verilerek yayınlatılmaması,
  • Sağlık meslek mensubu veya sağlık kuruluşunun, diğer sağlık meslek mensuplarından veya sağlık kuruluşlarından daha üstün veya daha iyi olduğu izlenimini vermeye yönelik olarak bölge, mekân, tıbbi cihaz, donanım, araç, gereç veya personel yahut benzeri herhangi bir unsur ile ilgili görsel paylaşılmaması.

Hastalara ait görsel verilerin paylaşılmasında, kişisel verilerin korunması düzenlemelerinin yanında Yönetmelik'te belirtilen bu genel esaslar, konunun hassasiyeti düşünüldüğünde tamamlayıcı bir düzenleme olmuştur.

3. KURUL'UN REKLAM YASAĞINA İLİŞKİN KARARI

Yönetmelik yürürlüğe girmeden önce, Kurul 2023 yılının Mayıs ayında verdiği bir kararda;4 toplum nezdinde az bilinen hastalıklar konusunda toplumsal bilincin oluşturulması ile bu hastalıkların özellikleri ve tedavi süreci hakkında sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirme gerçekleştirilmesi amacıyla bu hastalıklara sahip hastalara aydınlatma yapılarak ve açık rızaları alınarak fotoğraf ve bilgilendirici video çekimleri gerçekleştiren ve bu görüntüleri internet sitesi ve sosyal medya hesaplarında paylaşan bir özel hastanenin hastalarından almış olduğu açık rızayı hukuka aykırı bulmuştur.

İlgili kararda hastane her ne kadar sosyal medya paylaşımları için hastalardan açık rıza almış olduğunu belirtse de, Kurul, ilgili kişilerin açık rızası bulunsa da sektörel düzenlemeler uyarınca özel hastanelerin talep yaratmaya yönelik tanıtım yapmalarının yasak olduğu, ayrıca Özel Hastaneler Yönetmeliği'nin 60. maddesinde yer alan yasaklayıcı hüküm dikkate alındığında somut olayda açık rızanın bir veri işleme şartı olarak ileri sürülemeyeceği ve dolayısıyla söz konusu veri işleme faaliyetinin Kanun'un 6.  maddesi kapsamında herhangi bir dayanağının bulunmadığı yönünde karar vermiştir.

2023 yılının Temmuz ayında yürürlüğe giren Yönetmelik ile Kurul'un kararında yer verilen konuya da açıklık getirilmiştir. Yönetmelik, yukarıdaki bölümde de belirtildiği gibi hastaya ait görsel içeriklerin kullanılabilmesi için hastanın kendisinin, küçük veya mahcur ise veli veya vasisinin açık rızasının alınması ve Hasta Hakları Yönetmeliğine uyulması, açık rıza alınırken Yönetmelik'in ekinde yer alan Görsel İçerik Kaydetme ve İşleme Onam Formu'nun kullanılmasını öngörmüştür. Bu nedenle hastalara ait görsel kullanımında bulunmak isteyen sağlık mensuplarının, Kanun kapsamında farklı metinlerle alacağı açık rızalar hukuka uygun olmayacaktır, Yönetmelik ekinde belirtilen onam formunun hastalara imzalatılması gerekecektir.

SONUÇ

Sağlık alanında gerçekleştirilecek tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde, hastalara ait özel nitelikli kişisel verilerin işlenmesi son derece hassas ve ek korumalara ihtiyaç duyulan bir alandır. Bu sebeple henüz yeni bir düzenleme olan Yönetmelik'te belirtilen esasların, kişisel verilerin korunmasına yönelik mevzuatla birlikte değerlendirilmesi, ilgili kişilerin haklarının korunmasında ve mevzuatta bulunan açıkların giderilmesinde oldukça önemli olacaktır.

Av. İrem Naz Yıldız1

KAYNAKÇA

  • ALÇIN, A.A., Türk Hukukunda Kişisel Sağlık Verileri ve İdarenin Kişisel Sağlık Verilerini Koruma Yükümlülüğü, TAAD Yıl 13, Sayı 51, Temmuz 2022
  • Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik
  • Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik
  • Kişisel Verilerin Korunması Kanunu
  • Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 11/05/2023 tarihli ve 2023/787 sayılı Kararı
  • "Özel Nitelikli Kişisel Verilerin İşlenmesinde Veri Sorumlularınca Alınması Gereken Yeterli Önlemler" ile ilgili Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 31/01/2018 Tarihli ve 2018/10 Sayılı Kararı

Footnotes

1. Avukat, DKB Legal Consultancy & Compliance, naz@dkb-legal.com

2. Türk Hukukunda Kişisel Sağlık Verileri ve İdarenin Kişisel Sağlık Verilerini Koruma Yükümlülüğü, Ayşe Aslı Alçın, 2022

3. "Özel Nitelikli Kişisel Verilerin İşlenmesinde Veri Sorumlularınca Alınması Gereken Yeterli Önlemler" ile ilgili Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 31/01/2018 Tarihli ve 2018/10 Sayılı Kararı

4. Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 11/05/2023 tarihli ve 2023/787 sayılı Kararı

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.