Gayri misli tokenlar (Non-fungible tokens - “NFT”) başlangıçta yalnızca bir yatırım aracı olarak kullanılmıştır. Yatırımcıya elindeki blokzincir ürününün benzersiz özellikte olduğunu ispat etme imkânı veren NFT teknolojisi, bu özelliği sebebiyle yatırımcılar tarafından çokça tercih edilmiştir. Bunu takiben, NFT teknolojisi bulunduğu ağ üzerindeki medya dosyalarına benzersizlik sağlayabilme özelliğine sahip olmasıyla geliştiricilerin de ilgisini çekmiş ve birçok farklı alanda kullanılmaya başlanmıştır.
Güvenli, Şeffaf ve Merkeziyetsiz Bir Sertifikalandırma Sistemi
Günümüzde taşınır ve taşınmaz mülkiyetler üzerinde bireylerin sahip olduğu çeşitli haklar mevcuttur. Bu hakların resmî kurumlar nezdinde ispat edilmesi gerektiğinde tapu kayıtları, sicil kayıtları gibi çeşitli belgelere başvurulması gerekmektedir. Teknolojinin de birçok alana etki etmeye başlamasıyla birlikte, bu tarz ispat amacıyla kullanılan sertifikalandırma araçları dijitalleşerek yeni bir form kazanacaktır. NFT'ler de yapıları gereği ispat aracı görevi görebilecektir. Blokzincir ağları üzerinde maddi veya maddi olmayan herhangi bir varlığa sertifikalandırma sağlayabilen NFT'ler aracılığı ile sertifikalanan varlıklar, üzerindeki hak sahipliğinin kime ait olduğu tespit edilebilecektir.
Taşınır ve taşınmaz varlıklar üzerindeki hak iddiası önemli olduğu gibi bu varlıklar üzerinde geçmişte gerçekleşen kiralamaların, kullandırmaların ve devir işlemlerinin var olması halinde tespit edilebilmesi de mühimdir. Blokzinciri teknolojisi ile tüm bu işlemeler, ilgili ağa silinmemek üzere kaydedileceğinden tespiti çok daha güvenli ve kolay bir şekilde gerçekleşir. NFT'ler de diğer varlıklar gibi takas edilebilir ve üçüncü kişilere devri mümkündür, ihtiva ettiği bu özellik sayesinde resmî kurumlar ve mevcut hukuki düzenlemeler nezdinde yeni bir düzen yaratabilecektir. Özellikle blokzincirin en önemli özelliklerinden olan dağıtık defter (distributed ledger) teknolojisi sayesinde mevcut bilgiler, geleneksel veri tabanlarının aksine, merkezi bir veri deposu ve yönetim işlevi olmadan, bilgileri aynı anda birden çok yere kaydedebilmektedir. Bu durum sonucunda blokzincire kaydedilen bir bilgi üzerinde hiçbir değişiklik yapılamamakta ve silinememektedir.
Günümüzde taşınır veya taşınmaz varlıkların satışı veya devri esnasında, ilgili varlığın kime, ne zaman ve ne kadar bir bedel ödenmek üzere satıldığının veya devredildiğinin tespiti de denetimi resmi makamların elinde olan merkezi sistemlerde saklanmaktadır. Fakat burada en büyük tehlike, insan hatalarından kaynaklanabilecek çeşitli ihlallerin meydana gelmesi ve merkezi olan bu sistemin işlevselliğini yitirmesi ile bilgilerin silinmesi veya kaybolmasıdır. Blokzincir teknolojisi ile geliştirilen NFT sistemi, merkeziyetsiz olmasından dolayı çökme ihtimali bulunmamakta ve burada yer alan bilgiler var olmaya devam etmektedir. Ayrıca NFT'nin yaratılmasından itibaren üzerinde ne gibi işlemler gerçekleştiği de kaydedildiğinden üzerinde şeffaf bir şekilde tespitler yapılabilmesine olanak sağlayacaktır. Bloklarda yer alan ve şifrelenmiş bir şekilde tutulan bu bilgiler ağdaki tüm kullanıcılar tarafından görüntülenebilmektedir.1 Herhangi bir kullanıcı mevcut NFT'sini farklı bir kullanıcı ile belirli bir varlık karşılığında takas ettiğinde veya mevcut NFT'yi belirli bir kişiye bağışladığında, gerçekleştirilen tüm bu işlemler merkeziyetsiz ağdaki tüm kullanıcılar tarafından erişilebilir. NFT'lerin bu yapısı, gerçekleştirilen tüm işlemlerin kolayca tespitini sağlarken olağanüstü bir şeffaflık anlayışını beraberinde getirmektedir.
Regülasyon Hamleleri
Blok zinciri teknolojisi yeni bir kavram olmasından dolayı, düzenleyici otoritelerin bu alanı regüle etme ihtiyacı doğmuş ve çeşitli regülasyon hamleleri yakın zamanda gerçekleşmeye başlamıştır. NFT'lerin bu teknoloji üzerinde geliştirilen sistemler olması nedeniyle, düzenleyici otoriteler bu alanda da regülasyon çalışmalarına başlamıştır. Örneğin Almanya, NFT'leri bir tür elektronik menkul kıymet olarak tanımlarken İngiltere tanımlardan kaçınarak yalnızca vergilendirilmesi açısından hukuki düzenlemeler getirmiştir.2
ABD'de yatırımcıları korumaktan ve menkul kıymetlerin adil ve düzenli işleyişini sürdürmesinden sorumlu bağımsız bir hükümet kurumu olan Menkul Kıymetler Borsa Komisyonu (Securities and Exchange Commission - “SEC”), dijital varlıkları dikkate alarak regüle edilmesi üzerine çalışmalar gerçekleştirdi. Sınıflandırılması oldukça zor olan dijital varlıklar merkeziyetsiz olması nedeni regüle edilmesi açısından da zahmetlidir. NFT'leri menkul kıymet olarak tanımlayan SEC, NFT'lerin yatırım sözleşmesi içerip içermediğini belirlemek amacıyla, adını bir içtihattan3 alan “Howey testi” olarak adlandırılan bir teste tabi tutmaktadır. Bu test ile ele alınan varlık dört aşamada incelenmektedir: i) ele alınan dijital varlık için bir yatırım yapılmış mı, ii) bu varlık ortak bir girişimin sonucu mu oluşturulmuş, iii) bu varlığın ortaya çıkması başkalarının çabaları sonucu mu gerçekleşmiş, iv) bu varlığın mevcudiyeti ile bir kâr beklentisi var mı? Ele alınan varlık tüm bu kriterleri karşılıyor ise menkul kıymet olarak kabul edilebilecektir. Piyasada bulunan kripto varlıklar SEC tarafından yapılan Howey testini geçememişlerdir; bunun sebebi Howey testinde yer alan başkalarının çabalarından dolayı bir yatırım getirisi vaat etme unsurunu karşılayamamalarıdır.
Türkiye'de NFT Düzenlemeleri
Türkiye'de NFT'lere yatırımcılar ve sanatçılar tarafından ilginin artması ile uzmanlar tarafından üzerine çokça konuşulsa da Türk hukuku kapsamında henüz NFT'leri doğrudan düzenleyen herhangi bir mevzuat bulunmamaktadır. NFT'lerin de içinde bulunduğu üst bir şemsiye kavram olan kripto varlıkların, öğretide para olarak, gayri maddi varlık olarak, mutlak hak olarak, nispi hak olarak, kıymetli evrak olarak, sermaye piyasası aracı olarak ve menkul kıymet olarak değerlendirilebilmektedir.4 Ancak çok çeşitli kullanım alanlarına sahip olan NFT'ler açsısından kesin bir tanımlama bulunmamakla birlikte çeşitli yazarlar5 tarafından Medeni Kanunun taşınırlara ilişkin hükümlerinin kıyasen uygulanabileceği söylenmiştir.
NFT'ler her ne kadar soyut varlıklar olsalar da hukuki olarak düzenlenmesi açısından bu varlıkların eşya olarak değerlendirilebilmesi tartışma konusudur. Dijital olarak var olan NFT'ler, öğretide bir varlığın eşya olarak nitelendirilebilmesi açısından maddi bir varlığının olması unsuru arandığından, hukuken eşya olarak kabul edilememektedir.
Ayrıca bir sanat eseri olma özelliğini içeriğinde barındırabilecek olan NFT'lerin Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu ile ilişkilendirilmesi mümkündür. Fikir ve sanat eserlerini meydana getiren sanatçıları korumak amacı güden bu kanun, fikrî bir emek ve benzersizlik unsurları dikkate alındığında NFT formatında meydana gelen ilgili yaratımlar bu kanun ile de korunabilecektir.
Yaratmış olduğu sanat eserine NFT'ler ile sahiplik kanıtı kazandıran sanatçı, yarattığı bu eser üzerinde maddi ve manevi hak iddia edebilir. Sanatçının sahip olduğu maddi haklar; toplum ile paylaşma, çoğaltma, yayma, işleme, pay ve takip hakkıdır. Bu haklardan yalnızca eser üzerinde hak iddiasını ispatlayan kişi yararlanabilir; aksi halde eser hakkı ihlal edilmiş olacaktır. Sahip olduğu NFT ile eser sahibi iddiasını kolayca ispatlayarak hak ihlallerini önlemiş olur ve mağduriyetin oluşmasını engeller. Nitekim eser sahibinin fikri haklarının ihlali nedeniyle açılan yurt dışında Hermes davası6, ülkemizde ise Cem Karaca'ya ait bir fotoğrafın NFT'sinin yapılmasına karşı mirasçıları tarafından açılan dava7 gibi farklı uyuşmazlıklar yaşanmış olup gelecekte de bu alanda özellikle eser sahibi ile NFT yaratıcısı arasında çeşitli sorunlar meydana gelebilmesi muhtemeldir.
Vergilendirme Çalışmaları
NFT teknolojisi medya dosyalarına bir nevi programlanabilirlik kazandırarak bu dosyalara benzersizlik sağlamaktadır. Medya dosyaları NFT teknolojisi ile bulundukları ağ üzerindeki akıllı sözleşmelerle kodlanarak eşi ve benzeri olmayan dijital medya haline gelmektedir. Bu teknolojinin ortaya çıktıktan sonra birçok yatırımcı tarafından tercih edilmiş ve bu yatırımlardan büyük kazançlar elde edilmiştir. Elde edilen yüksek miktardaki kazanç ve dolaşımda olan para miktarı devletlerin gözünden kaçmamış ve çeşitli vergilendirme çalışmaları başlamıştır.
NFT'ler herkes tarafından yaratılabilmektedir. Yaratılan NFT'ler global satış platformlarında listelenebileceği gibi eşler arası dediğimiz P2P (Peer to Peer) formatında da anonim bir şekilde satılabilmektedir. Bu nedenle NFT'lerin temin edildiği yer ve elde edilme yolları bakımından belirsizlik olabilmekte, bu durum da vergilendirilmesini zorlaştırmaktadır.
Özellikle NFT'lerin transferi fiziksel bir adres yerine dijital bir adrese, yani kişinin cüzdanına yapıldığından ve cüzdan sahibinin kimliği de belirsizlik arz ettiğinden, bu tür transferlerin vergilendirilmesinin nasıl olacağı bilinmemektedir. NFT'lerin satışı ve takası için birçok dijital platform bulunmakta, hatta California, Kansas, Michigan gibi bazı Amerikan eyaletleri bu platformların kullanıcıdan satış vergisi almalarını istemektedir8; ancak bunun yerine getirebilmesi çeşitli imkansızlıkları içeriğinde barındırmaktadır. Şayet NFT'sini satan anonim kullanıcıdan verginin tahsil edilememesi halinde, NFT varlık platformlarının sorumluluğu da söz konusu olabilecektir.
Geçtiğimiz temmuz ayında Washington Eyaleti, NFT'lerin ne şekilde üretildiği ve kaynağının nerede olduğunun belirlenmesi için anahtar terimlerin belirlenmesi ve tanımlanması için çalışma başlattı. Bu çalışma sonucunda, NFT'leri satış ve kullanım vergisi hükümlerine tabi mülkler listesine ekledi. Washington bu hamlesi ile NFT'leri vergilendiren ilk ABD eyaleti oldu. Yapılan açıklamada, bu düzenleme sonrasında NFT satış platformlarının yaptıkları her işlemin zamanını, yerini ve muhtemel alıcıların adreslerini belgelemelerini beklediğini söylendi.9
NFT alanında ürünler ortaya çıkaran geliştiriciler, blokzincirin sağlamış olduğu anonimliğin bu alana özgürlük getirdiğini düşünmektedirler10. Kripto varlık borsalarına getirilen yeni kuralların, NFT satışlarındaki anonimliği azaltarak mevcut uygulamalar oldukça değişebilecektir. Peki bu durum blokzincir teknolojisinin merkeziyetsizlik unsuruna aykırılık yaratmaz mı? Blokzincir uygulamaları her ne kadar merkeziyetsizliği amaçlasa da bu, bir nihai amaç olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle merkeziyetsizliğe müdahale olarak görülebilecek bu kurallar, günümüz koşulları çerçevesinde ortaya çıkabilecek mağduriyetleri önleyebilmek amacıyla kabul edilebilir durmaktadır.
Washington'ın NFT'lere yönelik vergilendirme girişimlerinin ardından Pennsylvania Gelir Departmanı, NFT'leri “vergilendirilebilir” olarak tanımlayarak yasal düzenleme girişimleri başlatmış oldu. Washington ve Pennsylvania gibi eyaletlerin NFT'leri vergilendirmek üzerine girişimleri, bu alanı tamamen regüle etmek amacıyla gerçekleşmemiş yalnızca mevcut yasaları yorumlayan yönergelerden meydana gelmiştir. Her ne kadar bu eyaletler vergilendirme hareketlerinin ilk örnekleri olsa da son olmayacaklarını söylemek mümkündür.
Sonuç
Devletlerin blokzincir alanını düzenleme girişimlerine bakıldığında, gelecekteki tartışmalardan birinin dijital varlıkların nasıl sınıflandırıldığına dair olacağı anlaşılmaktadır. Blokzincir teknolojisinin beraberinde getirmiş olduğu yeni kavramların ne şekilde tanımlandığı, uygulanacak hukukun tamamen değişmesine neden olacağından, blokzincir topluluğunu ve alınacak aksiyonları büyük ölçüde etkileyecektir.
NFT'ler, devrimsel nitelikte teknolojik gelişmelere ve fırsatlara zemin hazırlamaktadır. Bunun karşısında ise düzenleyici otoriteler de tüketici hakları, fikri mülkiyet, kara para aklama gibi konulardaki riskleri öngörmekte ve bu riskleri önlemek adına çeşitli aksiyonlar almaktadır. Blokzincir teknolojisinin getireceği yeni dünyaya ayak uydurmak isteyen bir işletme, ortaya çıkan yeni ürünlerin regüle edilmesi için yargı üzerinde kurulan baskının farkında olmalı ve buna göre önlem almalıdır.
Blokzincir teknolojisi merkeziyetsizlik amacı ile doğmuştur. Devletlerin riskli alanları, konunun uzmanlarından destek alarak ve merkeziyetsizliğe mümkün olduğunca zarar vermeden düzenlemeleri gerekecektir. Geleceğimiz olan blokzincir teknolojisinin ne gibi regülasyonlara maruz kalacağını yakın bir gelecekte göreceğiz.
Kaynakça
https://dor.wa.gov/interim-statement-regarding-taxability-non-fungible-tokens-nfts
https://www.mossadams.com/articles/2022/09/washington-and-pennsylvania-nft-tax-guidance
https://www.theartnewspaper.com/2022/09/02/washington-first-state-taxing-nfts
https://dor.wa.gov/interim-statement-regarding-taxability-non-fungible-tokens-nfts
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2461007
Sarı, NFT'ler Açısından Mali Hakların Devri Sözleşmesi, Seçkin Yayınları,s.43
Ahmet Usta & Serdar Doğantekin, Blockchain 101, BKM Yayınları,
EU Blockchain Observatory and Forum NFT Reports, NFT - Legal Token Classification, 24 Jul 2021
Bilgili, Cengil, Blockchain ve Kripto Para Hukuku, Dora Yayınları, 2.baskı
SEC v. W. J. Howey Co., 328 U.S. 293 (1946).
Footnotes
1 Bilgili, Cengil, Blockchain ve Kripto Para Hukuku, Dora Yayınları, 2.baskı, s.49
2 Sarı, NFT'ler Açısından Mali Hakların Devri Sözleşmesi, Seçkin Yayınları, s.43
3 SEC v. W. J. Howey Co., 328 U.S. 293 (1946).
4 Bilgili, Cengil, Blockchain ve Kripto Para Hukuku, Dora Yayınları, 2.baskı, S.143-150
5 Bilgili, Cengil, Blockchain ve Kripto Para Hukuku, Dora Yayınları, 2.baskı, S.145, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2461007
6 https://www.documentcloud.org/documents/21181175-hermes-international-vs-mason-rothschild?responsive=1&title=1
7 https://www.ntv.com.tr/n-life/kultur-ve-sanat/cem-karacanin-nft-portresine-mahkeme-engeli,JGyxOc4uYUGZAnkVs-aqgw
8 https://pro.bloombergtax.com/brief/cryptocurrency-tax-laws-by-state/
9 https://dor.wa.gov/interim-statement-regarding-taxability-non-fungible-tokens-nfts
10 https://www.nftculture.com/nft-projects/our-stance-on-nfts-and-anonymity/
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
