Günümüzde gerek ülkeler arası ulaşımın kolaylaşması gerekse teknolojik gelişmeler sayesinde farklı ülkelerde yaşayan insanların birbirleri ile etkileşimi oldukça kolaylaşmıştır. Bu durumun yarattığı etkilerden biri de yabancılık unsuru taşıyan evliliklerin sayısında görülen artıştır. Bu etkinin getirdiği bir diğer durum ise beklentilerin değişmesi başta olmak üzere ortaya çıkan birçok sebeple yabancılık unsuru taşıyan boşanma davalarında da meydana gelen artışlardır.
Bu yazımızda yabancılık unsuru taşıyan evlilik birliklerinin sona erdirilmesi için başlatılan boşanma davaları değerlendirilmektedir.
Yabancılık Unsuru Nedir?
Yabancılık unsuru bir hukuki ilişkiyi kişi veya yer bakımından birkaç farklı ülke hukuku ile bağlantılı hale getiren unsur olarak tanımlanabilmektedir. Evlilik birliğinde yabancılık unsuru aşağıda sayılan hallerin varlığı halinde söz konusu olmaktadır:
- Evliliğin yabancı bir ülkede yapılmış olması,
- Eşlerden birinin veya her ikisinin yabancı ülke vatandaşı olması,
- Eşlerden birinin ikametgahının yabancı ülkede bulunması,
- Yabancı ülkede mutat meskenin (eşlerin yaşadıkları yer) bulunması.
Türk Mahkemelerinde Başlatılan Boşanma Davalarında Hangi Ülke Hukuku Uygulanır?
Yabancılık unsuru bulunan evlilikler kapsamında açılan boşanma davalarında uygulanacak hukuk belirlenirken 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun'un (MÖHUK) hükümleri uygulama alanı bulacaktır.
MÖHUK'un "Boşanma ve Ayrılık" başlıklı maddesi kapsamında uygulanacak hukuk aşağıda yer alan hususlara göre belirlenmektedir:
- Eşlerden birinin Türk vatandaşlığı varsa Türk Hukuku uygulanır.
- Eşlerden ikisinin de Türk vatandaşlığı bulunmaması durumunda;
- Öncelikle eşlerin vatandaşı oldukları ülke aynı ise ortak milli hukuku uygulanır.
- Eşlerin farklı ülke vatandaşlıkları olması durumunda ortak mutat mesken hukuku yani yaşadıkları yer hukuku uygulanır.
- Eşlerin ortak mutat meskenleri olmaması durumunda ise Türk Hukuku uygulanır.
Boşanmış eşler arasındaki nafaka talepleri, velayet ve velayete ilişkin sorunlar ile evliliğin butlanına ilişkin taleplerde de uygulanacak hukukun belirlenmesi yine yukarıda yer verdiğimiz kurallar çerçevesinde gerçekleşecektir.
Yabancılık Unsuru Taşıyan Boşanma Davaları Hangi Mahkemede Açılır?
Türkiye'de açılacak boşanma davalarında görevli mahkeme Aile Mahkemesidir. Aile Mahkemeleri'nin olmadığı yerlerde ise Asliye Hukuk Mahkemeler görevli olacaktır.
Boşanma davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir.
Yabancılık Unsuru Taşıyan Boşanmalarda Evlilik Mallarının Paylaştırılması Sürecine Uygulanacak Hukuk Nedir?
Boşanma davasıyla birlikte uygulama da genellikle evlilik birliğinde edinilen malların paylaştırılması da gündeme gelmektedir. Mal rejiminin tasfiyesi olarak adlandırılan bu süreçte yabancılık unsuru içeren evlilikler açısından uygulanacak hukuk da önem arz etmektedir.
MÖHUK madde 15 "Evlilik Malları" başlığını taşımaktadır. İlgili madde kapsamında eşler evlenme anındaki mutad mesken veya milli hukuklarından birini seçmişler ise uygulanacak hukuk eşlerin seçmiş oldukları ülke hukukudur. Eşler tarafından böyle bir seçim yapılmamış ise evlilik mallarına uygulanacak hukuk aşağıdaki durumlara göre belirlenecektir.
- Eşlerin evlenme anındaki ortak milli hukuku;
- Ortak milli hukukun bulunmaması halinde evlenme anındaki ortak mutat mesken hukuku;
- Ortak mutat mesken hukukunun da bulunmadığı durumlarda ise Türk Hukuku.
Yukarıda yer verilen genel kuralın istisnası ise evlilik birliği içinde eşlerin taşınmaz sahibi olması halidir. Mal rejiminin tasfiyesine bir taşınmazın söz konusu olması halinde dava kapsamında uygulanan ülke hukukuna ek olarak ilgili taşınmaz için taşınmazın bulunduğu ülke hukuku söz konusu taşınmaz açısından uygulama alanı bulacaktır. Buna göre, örneğin Türkiye'de başlatılan bir mal rejimi tasfiyesi davasında Türk hukuku uygulanmasına rağmen, eşlerin evlilik birliği içerisinde İtalya'da edindikleri taşınmaz açısından İtalya hukuku uygulama alanı bulacaktır.
Yabancı Bir Ülkede Verilen Boşanma Kararı Türkiye'de Geçerli Midir?
Evlilik birliğini sonlandırmak isteyen eşlerin yabancı bir ülkede boşanma davası açarak boşanmaları da mümkündür. Bu noktada verilen boşanma kararının Türkiye'de de sonuç doğurabilmesi için bu kararın Türk Mahkemeleri nezdinde tanınması veya tenfizi gerekecektir. Kural olarak tanıma ve tenfiz açılacak ayrı bir dava ile gerçekleştirilmektedir. Yabancı bir ülkede verilen boşanma kararı başlatılacak bu dava sonucunda verilecek tanıma veya tenfiz kararı ile Türk Mahkemeleri'nde verilmiş bir karar niteliği kazanmaktadır. Yabancı ülkeden alınmış boşanma kararının Türkiye'de tanıma ve tenfizi yapılmadan söz konusu evlilik birliği Türkiye'de geçerliliğini sürdürmeye devam edecektir. Tanıma veya tenfiz davalarından hangisinin açılacağı ise etki doğurması istenen kararın içeriğine göre belirlenmektedir.
- Boşanmanın Tanınması
Tanıma davası, icrası gerekmeyen yabancı mahkeme kararlarının Türkiye'de geçerli olması için başlatılır. Örneğin İsviçre Mahkemelerince sadece boşanma kararı verilmiş ise yani, boşanma kararının içinde velayet, nafaka, tazminat gibi bir icrai nitelikte hüküm bulunmuyor ise tanıma davası açmak yeterlidir.
Yabancı ülkede verilmiş boşanma kararının Türkiye'de tanınması için aşağıdaki şartlara sahip olması gerekmektedir:
- İlgili boşanma kararı, boşanma kararı verme yetkisi bulunan idari makamlar veya adli makamlarca verilmiş olmalıdır.
- Boşanma kararı kesinleşmiş olmalıdır.
- Boşanma kararı Türk kamu düzenine açıkça aykırılık teşkil etmemelidir.
Yabancı ülkede verilen boşanma kararlarının Türkiye'de tanınarak geçerlik kazanması aşağıdaki iki yoldan birine başvurulması halinde gerçekleşebilmektedir:
- Taraflardan biri Aile Mahkemesinde dava açarak yabancı ülkede verilen boşanma kararının tanınmasını talep edebilir.
- 5490 Sayılı Nüfus Hizmetler Kanunu Madde 27/A uyarınca kesinleşmiş ve Türk kamu düzenine açıkça aykırılık teşkil etmeyen boşanma kararları tarafların her ikisinin de Türk olması halinde birlikte, taraflardan birinin yabancı olması halinde ise Türk olan tarafın Nüfus Müdürlüğü'ne yapacağı başvuru ile nüfus kütüğüne tescil edilir. Bu yolun tercih edilebilmesi için boşanma davasının taraflarından en az birinin Türk vatandaşı olması gerekmektedir.
- Boşanmanın Tenfizi
Tenfiz davası, yabancı mahkemelerce kişilerin özel hukuk ilişkilerine ilişkin dava sonucunda verilen, icrai nitelikli hükümler içeren kararlarının Türkiye'de de geçerli olmasını sağlayan davadır. Boşanma kararında eşlerin boşanmasının yanı sıra eşlere ödenecek nafaka tutarları, müşterek çocuğun velayetine ilişkin hususlar, eşlerin maddi ve manevi tazminat talepleri ile mal paylaşımına ilişkin kararlara da yer verilmiş olması halinde ilgili kararların icrası için boşanma kararının tenfizi gerekmektedir. Yukarıda verdiğimiz örekten devam edecek olursak, İsviçre Mahkemeleri'nde verilen boşanma kararında müşterek çocuğu velayetine ilişkin ve müşterek çocuk için velayete sahip olmayan eş tarafından ödenecek iştirak nafakasına ilişkin de bir karar verilmiş olması halinde tenfiz davası açılmalıdır.
Yabancı ülkede verilmiş boşanma kararının Türkiye'de tenfizi için aşağıdaki şartlara sahip olması gerekmektedir.
- Kararın verildiği ülke ile Türkiye arasında karşılıklılık esasına dayanan bir anlaşma veya kararı veren devlette Türk mahkemelerinden verilmiş ilâmların tenfizini mümkün kılan bir kanun hükmünün veya fiilî uygulamanın bulunması,
- Yabancı ülkede verilen boşanma kararının kesinleşmiş olması,
- Boşanma kararının Türk kamu düzenine açıkça aykırılık teşkil etmemesi.
Sonuç
Boşanma davalarında kural olarak eşlerin ortak milli hukukları uyarınca dava açmaları gerekir. Ancak eşlerin ikisinin de Türk vatandaşı olmadığı ve ortak milli hukuklarının bulunmadığı durumlarda, ortak mutat meskenin de bulunmaması halinde Türkiye'de Türk Hukuku'na göre boşanmaları mümkündür. Yabancı ülkede verilen boşanma kararlarının ise Türkiye'de sonuç doğurması isteniyorsa bu kararların öncelikle Türk Kanunlarında sayılan usuller çerçevesinde tanınması ve tenfizi gerekecektir. Türkiye'de tanıma ve tenfizi gerçekleştirilen yabancı ülkede verilmiş boşanma kararları bu suretle Türkiye'de de etkisini gösterir ve icra edilebilir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
