11 Ekim 2023 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan Anayasa Mahkemesinin 22/06/2023 T., 2020/79 E. ve 2023/113 K. sayılı kararı ile, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun basit yargılama usulüne itirazı düzenleyen 252. maddesinin 2, 3, 4, 5 ve 6. fıkraları iptal edilmiş ve iptal hükmünün Resmî Gazete'de yayımlanmasından başlayarak 9 ay sonra yürürlüğe gireceği hükme bağlanmıştır.

Anayasa Mahkemesinin bu kararı ile öncelikle Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 252. Maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesi iptal edilmiş, aynı fıkranın 2, 3 ve 4. cümleleri ile, aynı maddenin 3, 4, 5 ve 6. fıkraları da, uygulanma olanağı kalmadığı gerekçesiyle 6216 sayılı Kanun'un 43/4. maddesine istinaden iptal edilmiştir.

Anayasa Mahkemesi kararı ile iptali hükme bağlanan Ceza Muhakemesi Kanunu ilgili maddeleri aşağıda belirtilmektedir.

  • 7188 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 25. maddesiyle başlığı ile birlikte yeniden düzenlenen 252. maddesinin (2) numaralı fıkrasının birinci cümlesine göre;

"İtiraz üzerine hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur."

Mahkeme iptal kararını birden fazla Anayasa maddesiyle gerekçelendirmiştir:

  • Mahkeme taraflar gelmese bile duruşma yapılması ve yokluklarında hüküm verilebilmesinin hukuk devleti ilkesi gereği (Anayasa Madde 2) hakkaniyet, kamu yararını gözetme gibi unsurları aşan bir takdir yetkisi verip aynı zamanda bağımsız ve tarafsız mahkemede yargılanma hakkının (Anayasa Madde 9) da bir ihlali niteliği taşıdığı gerekçesiyle hükmün iptali kararı vermiştir. Yine, Anayasa Madde 138 ve 140 hakimlerin görevlerini her türlü baskı ve etkiden uzak, Anayasa'ya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre yerine getirebilmeleri sağlanarak yargı yetkisini kullanmaları güvencesini sağlar (adil yargılanma hakkı). Ancak taraflar gelmese bile duruşma yapılması ve yokluklarında hüküm verilebilmesi Mahkemeye göre bu güvenceyi aşmaktadır. Bir başka gerekçe ise; devletin davaların makul bir süre içinde bitirilmesi yönündeki yükümlülüğünün bu kanun maddesince ihlal edilmesidir. Bu hüküm, sanık veya mağdur ya da şikayetçi tarafından basit yargılama usulüne göre verilen kararların itiraz sebeplerine bakılmaksızın her durumda duruşma açılması yargılama yapılmasını gerektirdiğinden itirazın niteliği gereği duruşma açılmasına gerek bulunmayan hallerde dahi mahkemeye kararı düzeltme imkanı tanımaktadır. Mahkemeye göre; bu durumun basit yargılama usulünün temel amacı olan yargılama sürecinin hızlı bir şekilde sonuçlandırılması ilkesinin aksine süreci uzatır ve duruşma açarak yargılamaya devam etmeyi zorunlu kılmaktadır. Bu durum, yargılamanın makul sürede sonuçlandırılmasına ilişkin ilkeye mahkeme tarafından aykırı görülmüştür. (Anayasa Madde 141).

Bu hükmün yanında, Anayasa Mahkemesince alınan iptal kararı ile "uygulanma olanağı kalmadığından" iptal edilen diğer Ceza Muhakemesi kanun hükümleri aşağıda belirtilmiştir:

MADDE 252/2 (2, 3 ve 4. Cümleler)

"Taraflar gelmese bile duruşma yapılır ve yokluklarında 223 üncü madde uyarınca hüküm verilebilir. Taraflara gönderilecek davetiyede bu husus yazılır. Duruşmadan önce itirazdan vazgeçilmesi hâlinde duruşma yapılmaz ve itiraz edilmemiş sayılır."

MADDE 252/3

"Mahkeme, ikinci fıkra uyarınca hüküm verirken, 251 inci madde kapsamında basit yargılama usulüne göre verdiği hükümle bağlı değildir. Ancak, itirazın sanık dışındaki kişiler tarafından yapıldığı hâllerde 251 inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca yapılan indirim korunur."

MADDE 252/4

"İtiraz üzerine verilen hükmün sanık lehine olması hâlinde, bu hususların itiraz etmemiş olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar da itiraz etmiş gibi verilen kararlardan yararlanır."

MADDE 252/5

"İkinci fıkra uyarınca verilen hükümlere karşı genel hükümlere göre kanun yoluna başvurulabilir."

MADDE 252/6

"Birinci fıkradaki itirazın, süresinde yapılmadığı veya kanun yoluna başvuru hakkı bulunmayan tarafından yapıldığı mahkemesince değerlendirildiğinde dosya, 268 inci maddenin ikinci fıkrası uyarınca itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderilir. Mercii bu sebepler yönünden incelemesini yapar ve kararını gereği için mahkemesine gönderir."

Anayasa Mahkemesi'ne göre; Kanun'un 252. maddesinin (2) numaralı fıkrasının birinci cümlesinin iptali nedeniyle anılan maddenin ikinci, üçüncü ve dördüncü cūmleleri ile (3),(4), (5) vc (6) numaralı fıkralarının uygulanma imkanı kalmamıştır. Bu nedenle söz konusu fıkralar ve cümleler 6216 sayılı Kanun'un 43. maddesinin (4) numaralı fıkrası kapsamında değerlendirilmiş ve bu kurallar yönünden Anayasa'ya uygunluk denetiminin yapılmasına gerek görülmemiştir.

ANAYASA MAHKEMESİ'NİN İPTAL KARARININ SONUÇLARI

Basit yargılama usulü, yargılamayı hızlandırmak ve yargı sistemi üzerindeki yükü azaltmak amacıyla getirilmiş bir yargılama prosedürüdür. Bu nedenle, basit yargılama usulünün uygulanmasında yargı sisteminin hızlı işlemesi ile temel hukuki prensiplerin ve sanık haklarının korunması arasında hassas bir dengenin sağlanması şarttır.

Ancak iptal kararında konu edilen kanun hükümlerinde de olduğu gibi, bazı basit yargılama usullerinin uygulanması adil yargılanma hakkı, hukuk devleti ilkesi gibi çeşitli Anayasal hakların ihlaline yol açacağından Mahkeme bu hükme varmıştır. Fakat yine Mahkeme kendi tasarrufuyla, bu maddelerin iptali nedeniyle doğacak hukuksal boşluğu kamu yararını ihlal edecek nitelikte gördüğünden Anayasa Madde 153 (3) ve Madde 66 (3) gereğince iptal hükümlerinin Resmi Gazete'de yayımlanma tarihinden itibaren dokuz ay sonra yürürlüğe girmesini öngörmüştür.

Mahkemenin iptal kararlarına bağlı olarak artık basit yargılama usulüne ilişkin yapılan itirazlarda, taraflar gelmediği takdirde duruşma yapılamayacaktır. Ayrıca her ne kadar davetiyede bu husus yazılarak bildirilmiş olsa dahi taraflar olmaksızın gerçekleştirilen duruşma ve hükümler geçersiz olacaktır. Bunun yanında, bu iptal kararı ile kurala bağlı olan haklar doğmayacak olup ceza muhakemesinde itirazın sanık dışındaki kişiler tarafından yapılması halinde, yapılan indirimin korunmaması ve itiraz sonucunda verilen kararın sanık lehine olması durumunda, itiraz etmemiş olan diğer sanıkların bu itirazdan yararlanamayacak olması ceza muhakemesinde önemli birer usuli değişiklik niteliğindedir.

Tüm bunlara ek olarak süresinde yapılmayan ve kanun yoluna başvurulamayan kararlar hakkında yetkili merciler tarafından inceleme yapılamayacaktır.

Konuya ilişkin olarak Resmi Gazete'ye aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/10/20231011-4.pdf

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.