I) Giriş

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nda ("TTK") öngörülen anonim şirket organları genel kurul ve yönetim kuruludur. Yönetim kurulu ("YK") anonim şirketin "yürütme" ve "temsil" organı olup, kanundaki istisnalar dışında anonim şirketin genel yetkili organıdır, yetkileri yasadan ve esas sözleşmeden doğmaktadır. TTK m. 359/1'e göre anonim şirketin esas sözleşmeyle atanmış veya genel kurul tarafından seçilmiş, bir veya birden fazla kişiden oluşan bir YK bulunacağı belirtilmiştir.

YK, her şeyden önce, şirket esas sözleşmesinde yazılı bulunan "işletme maksat ve konusuna" giren tüm işlemleri yapabilmeye yetkidir.1 Bununla birlikte TTK m. 371/2'ye göre, temsile yetkili olanların üçüncü kişilerle, işletme konusu dışında yaptığı işlemler de şirketi bağlar; meğerki üçüncü kişinin, işlemin işletme konusu dışında bulunduğu ispat edilsin.

Yukarıda bahsedilenler haricinde kanun koyucu, başta TTK m. 375'te olmak üzere kanunun çeşitli maddelerinde yönetim kurulu için devredilemez görev ve yetkiler öngörmüştür.

II) Yönetim Kurulunun Türk Ticaret Kanununun 375. Maddesinde Düzenlenen Devredilemez Görev ve Yetkileri

TTK madde 375 yönetim kurulunun devredilemez görev ve yetkilerini belirlemektedir, bu yetkiler aşağıda sıralanmıştır.

1) Şirketin Üst Düzeyde Yönetimi ve Bunlarla İlgili Gerekli Talimatların Verilmesi (TTK m. 375/1-a)

Üst düzeyde yönetim, YK'nin münhasıran sorumluluğunda olan "şirketin varlığına" ve onun "başarılı şekilde gelişmesine" ilişkin temel nitelikteki kararların alınması ve uygulanmasıyla ilgilidir. Bu bağlamda üst düzey yönetim yetkisi kavramına üç ana yetki girmektedir.2 Bunlar:

  • Şirketin stratejik amacının ve şirket politikasının belirlenmesi ve geliştirilmesi.
  • Stratejik amaca ulaşmak için gerekli araçların ve kaynakların (örneğin sermaye, personel vs.) belirlenmesi ve temini.
  • Yöneticilerin amaca uygun olarak çalışıp çalışmadıklarının kontrolü.

YK üst düzey yönetim yetkisini talimat vererek kullanır. Talimatlar YK tarafından hazırlanan iç yönergede belirlenmiş olur ya da somut direktifler olarak günlük şirket yaşamında yazılı veya sözlü şekilde YK başkanı, YK komiteleri ya da yönetimdeki diğer yetkili kimseler tarafından yönetim kademelerindeki kişilere yöneltilir.3

2) Şirket Yönetim Teşkilatının Belirlenmesi (TTK m. 375/1-b)

YK, anonim şirketin amacına uygun bir organizasyon şeması yapmakla yükümlüdür. Organizasyon şeması, yönetimde yer alan herkesin altlık-üstlük ilişkilerini, görev tanımlarını, bölümlerini ve aralarındaki ilişkileri gösteren şemadır. 4 Bu şemayla birlikte yönetimde yer alan kişiler arasındaki hiyerarşik yapı, bu kişilerim görev tanımları ve hangi yetkilerin kimlere verileceği belirlenmiş olur.

3) Muhasebe, Finans Denetimi ve Finansal Planlama Düzeninin Kurulması (TTK m. 375/1-c)

Şirketin finansal dengesinin sağlanması için kanun koyucu, finansal yönetim yetkisi kapsamında üç farklı yetkiyi bir araya getirmiştir. Bunlar finansal planlamanın yapılması, muhasebe sisteminin kurulması ve finansal denetimin yapılmasıdır.

  • Finansal planlama yetkisi kapsamında YK, şirketin bütçe uygulamasını programlamalı ve şirketin amacına ulaşması için gerekli finansal kaynağa, yani likideye sürekli sahip olmasını güvence altına almalıdır.5
  • Muhasebe sisteminin kurulması ile belli bir belgelendirme ve bilgi ağı sistemi kurulmuş olur ki, bu sistem yönetim kuruluna şirketin malvarlığına ilişkin değişimleri ve malvarlıksal ilişkileri takip etme imkânı verir. Bu sebeple YK, şirketin ihtiyaçlarına uygun ve doğru çalışan bir muhasebe düzeni kurmalı ve muhasebe kayıtlarının hukuka uygun bir şekilde tutulup tutulmadığını denetlemelidir.
  • Finansal denetim, bir işletmedeki finansal gidişatın, akışın incelenmesi, yani geriye bakılarak denetlenmesidir. Finansal işlemlerin hukuka ve genel kabul görmüş muhasebe düzenine uygunluğunun güvence altına alınması ve garanti edilmesi finansal denetim vasıtasıyla gerçekleşir.6

4) Müdürlerin ve Aynı İşleve Sahip Kişiler ile İmza Yetkisini Haiz Kişilerin Atanmaları ve Görevden Alınmaları (TTK m. 375/1-d)

Yönetime dahil müdürlerin ve imza yetkisine sahip kişilerin tayin ve azilleri, yönetim kurulunca hazırlanan "iç yönergede" öngörülen hükümler doğrultusunda gerçekleştirilir.

5) Yönetimle Görevli Kişilerin Üst Gözetimi (TTK m. 375/1-e)

Üst gözetim, kanuna göre yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergelere ve YK'nin yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimidir. Her ne kadar madde metnindeki gözetim yöneticilerin mevcut kuralara uygun hareket edip etmediklerinin gözetimini ifade etse de, üst gözetim yükümlülüğü sadece normatif kurallara uygun hareket edilip edilmemesinin kontrolünü değil, aynı zamanda şirket amacına uygun, verimli ve etkili şekilde faaliyet yapılıp yapılmadığının gözetimini de kapsamaktadır.7 Bu bakımdan, üst yönetim görevi kapsamında yönetim kurulunun yöneticileri yönlendirmesi, gerekli talimatları vermesi ve bu bağlamda yönetim faaliyetlerini minimum düzeyde de olsa birlikte yönetmesi gerekmektedir.

6) Defterlerin Tutulması, Yıllık Faaliyet Raporu ile Genel Kurul Toplantılarının Hazırlanması, Genel Kurul Toplantılarının Hazırlanması ve Genel Kurul Kararlarının İcrası (TTK m. 375/1-f)

Şirket defterlerinin YK tarafından bizzat tutulmasına gerek yoktur. Bu görevin YK tarafından görevlendirilen kişiler eliyle yerine getirilmesi mümkündür. Ancak, esas sözleşmeye veya iç yönergeye konulacak bir hükümle defter tutma görev ve yetkisi genel kurula veya denetim kuruluna verilemez.

Bu maddede sayılanlardan yalnızca YK yıllık faaliyet raporu, yönetimdeki ilgili kişilerden bilgiler almak suretiyle, YK başkanı tarafından bizzat hazırlanmalıdır,8 sorumluluk ise tüm yönetim kurulundadır.

7) Borca Batıklık Durumunda Mahkemeye Bildirimde Bulunulması (TTK m 375/1-g)

Anonim şirketin borca batıklık durumu TTK m. 376/3'te ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, "Şirketin borca batık durumda bulunduğu şüphesini uyandıran işaretler varsa, yönetim kurulu, aktiflerin hem işletmenin devamlılığı esasına göre hem de muhtemel satış fiyatları üzerinden bir ara bilanço çıkartır. Bu bilançodan aktiflerin, şirket alacaklılarının alacaklarını karşılamaya yetmediğinin anlaşılması hâlinde, yönetim kurulu, bu durumu şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesine bildirir ve şirketin iflasını ister."

Belirtmek gerekir ki, YK bu görev ve yetkisi kapsamında borca batıklık durumunu mutlaka bizzat mahkemeye bildirmek zorunda değildir, yetkilendirdiği bir müdür veya avukat aracılığıyla da bu durumu mahkemeye bildirebilir.

III) Yönetim Kurulunun Türk Ticaret Kanununun Kalan Maddelerinde Düzenlenen Devredilemez Görev ve Yetkileri

Her ne kadar TTK m.375'te YK'nın devredilemez görev ve yetkileri sayılmış olsa da, TTK'nın diğer maddelerinde de YK için çeşitli devredilemez görev ve yetkiler öngörülmüştür. Bu görev ve yetkiler aşağıdaki gibidir9:

  • Genel kurul kararlarının iptali için dava açılması. (TTK m. 446/1-c)
  • Kayıtlı sermaye sisteminde sermaye artırım kararı verilmesi. (TTK m. 456/2)
  • Şarta bağlı sermaye artırımında beyanname hazırlanması. (TTK m. 470)
  • Şirket birleşmelerinde birleşme sözleşmesinin imzalanması. (TTK m. 145)

IV) Bağlı Şirketin Yönetim Kurulunun Devredilemez Görev ve Yetkileri

TTK m. 203'te, tam hakimiyet hâlinde ana şirket YK'nin bağlı şirkete talimat verebileceği ve bağlı şirket organlarının da bu talimatlara uymak zorunda olduğu düzenlenmiştir. Bu maddeye göre "bir ticaret şirketi bir sermaye şirketinin paylarının ve oy haklarının doğrudan veya dolaylı olarak yüzde yüzüne sahipse, hâkim şirketin yönetim kurulu, topluluğun belirlenmiş ve somut politikalarının gereği olmak şartıyla, kaybına sebep verebilecek sonuçlar doğurabilecek nitelik taşısalar bile, bağlı şirketin yönlendirilmesine ve yönetimine ilişkin talimat verebilir. Bağlı şirketin organları talimata uymak zorundadır."

Bu düzenlemeden anlaşılacağı gibi, TTK m. 375'te düzenlenen yetkilerin bağlı şirketin YK tarafından kullanılması her zaman mümkün olmayacaktır. Ana şirketin yönetim kurulu, bağlı şirketin yönetim kuruluna şirketin yönetimine ilişkin talimatlar verebilmektedir. Bu durumun tek istisnası TTK m.204'te düzenlenmiştir. TTK m. 204'e göre, ana şirket tarafından "bağlı şirketin yönetim gücünü açıkça aşan, varlığını tehlikeye düşürebilecek olan veya önemli varlıklarını kaybetmesine yol açabilecek nitelik taşıyan" talimatlar verilemeyecektir.

TTK m. 205'e göre, "Bağlı şirketin yönetim kurulu üyeleri, yöneticileri ve sorumlu tutulabilecek ilgililer, 203 ve 204'üncü madde kapsamındaki talimatlara uymaları nedeniyle, şirkete ve pay sahiplerine karşı sorumlu tutulamazlar." Bu durumda bağlı şirketin yönetim kurulu, ana şirketin yönetim kurulunun memuru gibi görev yapmaktadır ki, böyle bir yönetim kurulunun TTK m. 375'te düzenlenen yetkileri kullanması da söz konusu olmayacaktır.10 Dolayısıyla TTK m. 375'teki düzenleme, bağlı şirketlerin yönetim kurulu tarafından bütünüyle uygulanabilir bir düzenleme değildir.

V) Sonuç

Anonim şirketlerde yönetim kurulunun devredilemez görev ve yetkileri, başta TTK m. 375 olmak üzere TTK'nın çeşitli maddelerinde düzenlenmiştir. Söz konusu görev ve yetkiler hiçbir şekilde başka bir kişi veya organa devredilemez. Bu görev ve yetkileri devreder nitelikteki esas sözleşme hükümleri geçersiz olacaktır. Eğer bu devir işlemi, esas sözleşmenin zorunlu unsurlarına ilişkinse, bu durumsa esas sözleşme tamamen hükümsüz olacaktır.

Bağlı şirketlerin yönetim kurulu, ana şirketin yönetim kurulunun talimatlarına istisnalar dışında uymak zorundadır. Bu sebeple, TTK m. 375 ve kalan maddelerdeki devredilemez görev ve yetkilere ilişkin düzenlemeler bağlı şirketlerin yönetim kurulları için tamamen uygulanabilir nitelikte değildir.

Footnotes

1. PULAŞLI, Şirketler Hukuku Genel Esaslar, s.391

2. DOĞAN, Anonim Şirket Yönetim Kurulunun Organizasyonu ve Yönetim Yetkisinin Devri, s.613

3. PULAŞLI, Şirketler Hukuku Genel Esaslar, s.393-394

4. PULAŞLI, Şirketler Hukuku Genel Esaslar, s.394

5. DOĞAN, Anonim Şirket Yönetim Kurulunun Organizasyonu ve Yönetim Yetkisinin Devri, s.616

6. PULAŞLI, Şirketler Hukuku Genel Esaslar, s.395

7. DOĞAN, Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulunun Organizasyonu ve Yönetim Yetkisinin Devri, s.620

8. PULAŞLI, Şirketler Hukuku Genel Esaslar, s. 397

9. DOĞAN, Anonim Şirket Yönetim Kurulunun Organizasyonu ve Yönetim Yetkisinin Devri, s.622

10. DOĞAN, Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulunun Organizasyonu ve Yönetim Yetkisinin Devri, s.624

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.