Yeni Gelisme

Yatirim Uyusmazliklarinin Çözümü için Uluslararasi Merkez'in ("ICSID"), tahkim ("Tahkim Kurallari") ve uzlastirma kurallarinda degisiklikler yapilmis ve arabuluculuk ve vakia tespitine iliskin yeni ve bagimsiz kurallar getirilmistir (birlikte "Kurallar").1 Bu kapsamli degisiklikler bes yil süren bir çalismanin ürünü olarak ortaya çikmistir. Kurallar ile getirilen degisiklikler ICSID'e taraf devletlerin çogunlugu tarafindan 21 Mart 2022 tarihinde onaylanmistir ve 1 Temmuz 2022 tarihinde yürürlüge girecektir. Degisikliklerin temel amaci kurallari modernize ederek ve sadelestirerek daha erisilebilir hale getirmek, yargilamanin zaman ve giderler açisindan verimliligini artirmak ve teknolojik imkânlarin kullanimi ile çevresel etkileri azaltmak, ayrica seffafligi gelistirmek olarak karsimiza çikmaktadir. Dünya Bankasi Grubu'nun ve ICSID Idari Konseyi'nin Baskani David Malpass degisikliklerin amacini su sekilde ifade etmistir:

"Degismis kurallar, ekonomik büyüme için yabanci yatirimi kolaylastirma temel amaciyla, erisilebilirlik, hiz, seffaflik ve gelismis ifsa usullerini gelistirmek için yargilama usullerini sadelestiriyor."

Kurallardaki Degisiklikler

Bu degisiklikler ICSID tarihindeki dördüncü ve en kapsamli degisikliklerdir. Bunlarin arasinda en önemli degisiklikler (i) yargilamanin verimliligine; (ii) üçüncü kisi finansmanina; (iii) yargilama giderlerine; (iv) hakem heyetinin tesekkülü ve hakemlerin reddine; (v) seffafliga; (vi) geçici hukuki koruma tedbirlerine ve (vii) ICSID Ek Hizmet Kurallari'na erisimin genisletilmesine iliskin degisiklikler seklinde siniflandirilabilir.

Yargilamanin Verimliligini Artirmaya Yönelik Degisiklikler

Yargilamanin verimliliginin artirilmasi degisikliklerin temel amaçlarindan biridir ve bu amaca farkli açilardan hizmet eden birçok degisiklik yapilmistir. Bu degisikliklerin bir kismi var olan kurallara iliskin iken bazilari tamamen yeni hükümler öngörmektedir.

  • Öncelikle, Tahkim Kurallari Madde 4 belgelerin sunulma yöntemine iliskin bir degisiklik olup bu kapsamda farkli bir sekilde sunulmasini gerektiren özel sebeplerin haricinde belgelerin kural olarak elektronik olarak sunulmasi gerekmektedir. Bu, önceki uygulama olan belgelerin fiziksel sunulmasindan farkli bir yöntem getirmektedir. Bu degisiklik yesil tahkim akimi ile uyumlu olarak belge sunumunun zaman ve giderler açisindan verimli olmasini saglamayi amaçlamaktadir.
  • Ikinci olarak, ICSID Kurum Kurallari Madde 2 uyarinca, önceki uygulamadan farkli olarak tahkim talebinde yatirima, yatirimin mülkiyetine ve kontrolüne iliskin açiklamalara yer verilmesi gerekmektedir. Ayrica, ICSID Kurum Kurallari Madde 3 taraflarin yargilamanin ilk asamalarinin hizlandirilmasina yardimci olmak için tahkim talebinde yer verebilecekleri birtakim ek bilgilere iliskin öneriler getirmektedir. Önerilen ek bilgiler taraflarin: (i) hakem sayisi ve atanma yöntemine, (ii) yargilama diline, (iii) seri tahkimin kullanilmasina iliskin anlasma ve önerileri ile (iv) eger tahkim talebini sunan taraf bir tüzel kisi ise, tüzel kisinin sahibi olan veya kontrolünü elinde bulunduran gerçek ve tüzel kisilerin isimleridir.
  • Ek olarak Tahkim Kurallari Madde 31 uyarinca hakem heyetinin zaman ve giderler açisindan verimli bir yargilama yürütmek amaciyla; çekismesiz vakialari belirlemek, uyusmazligin konusunu netlestirmek ve çekismeli konulari sinirlamak için bir veya birden fazla dava yönetim toplantisi yapmasi gerekmektedir.
  • Ayrica, Tahkim Kurallari artik seri tahkime iliskin yeni düzenlemeler içermektedir. Bu sayede taraflarin rizasi ile seri yargilama usulüne basvurulmasi mümkün kilinmistir. Seri yargilama usulüne iliskin kurallar daha kisa süre ve dilekçeler öngördüklerinden yargilama süresini yariya kadar indirebilmektedir. Belirtmek gerekir ki, Tahkim Kurallari Madde 86 uyarinca taraflar yargilamanin her asamasinda seri tahkimin uygulanmasindan vazgeçebileceklerdir.
  • Bunlara ek olarak, Tahkim Kurallari Madde 42, uygulamada zaten mevcut olup daha önce düzenlenmemis bir usul olan yargilamanin bölünmesine (bifurcation) açikça izin vermektedir. Ayni zamanda hakem heyetinin yargilamanin bölünmesi karari verirken dikkate almasi gereken kriterlerin (örnegin yargilama süresi ve giderlerinin önemli ölçüde azalacak olmasi) sinirlayici olmayan bir listesi de verilmektedir. Degisiklikler hakem heyetinin yargilamanin bölünmesine, taraflarin talebi olmasa bile, re'sen karar verebilecegini de teyit etmektedir.
  • Tahkim Kurallari artik davalarin birlestirilmesi ve koordinasyonuna imkân saglamaktadir. Bu, Milletlerarasi Ticaret Odasi gibi uluslararasi çapta tercih edilen kurumlarin tahkim kurallari ile ayni dogrultuda bir degisikliktir. Yargilamanin bölünmesinden farkli olarak davalarin birlestirilmesi ve koordinasyonu ancak taraflarin rizasi ile mümkündür.
  • Tahkim Kurallari ayni zamanda süre ve giderlerin azaltilmasi amaciyla, yargilama boyunca önceki düzenlemelere kiyasla daha kati süreler öngörmektedir. Ayrica, hakem heyetinin ara ve nihai kararlarini verirken uymasi gereken süreler de öngörülmüstür. Bununla beraber hakem heyetinin kararlarina iliskin sürelerin nasil bir etkisi olacagini öngörmek, kesin süreler olmamalari sebebiyle güçtür.

Üçüncü Kisi Finansmani

Üçüncü kisi finansmani, degisiklik tasarisinin olusturulmasi sürecinde tartismali konulardan biri olmustur. Zira birtakim taraf devletler bu uygulamanin tamamen yasaklanmasini talep etmislerdir. Buna ragmen Tahkim Kurallari, daha kati ifsa sartlari öngörerek, üçüncü kisi finansmanina halen imkân tanimaktadir.

  • Tahkim Kurallari Madde 14 çerçevesinde üçüncü kisi finansmanina basvuran tarafin; finansman saglayan üçüncü kisinin ismi ve adresini yazili olarak ifsa etmesi gerekmektedir. Bu ifsa bildiriminin tahkim talebi ile birlikte veya eger üçüncü kisi finansmanina iliskin anlasma sonraki bir asamada yapilmis ise söz konusu anlasmanin yapildigi anda derhal yapilmasi gerekmektedir. Ayrica, finansör bir tüzel kisi ise, söz konusu tüzel kisinin kontrolünü elinde bulunduranlarin da isimlerinin ifsa edilmesi gerekmektedir. Üçüncü kisi finansmaninin kapsami, kar amaci gütmeyen anlasmalari da içine alacak sekilde, genis tutulmustur.
  • Hakem heyetine ek bilgi talep etme yetkisi verilerek olasi çikar çatismalarina karsi kapsamli ve güçlü bir koruma saglanmistir.

Yargilama Giderleri

  • Degisiklikler ile tamamen yargilama giderlerine özgü bir bölüm olusturulmustur. Bu bölümde, diger degisikliklere ek olarak, Tahkim Kurallari Madde 52 uyarinca yargilama giderlerine iliskin verilen tüm kararlarin gerekçeli olmasi gerektigi düzenlenmistir.
  • Ayrica, Tahkim Kurallari Madde 52 hakem heyetine yargilama giderlerine iliskin karar verirken göz önünde tutmasi gereken kriterlerin sinirlayici olmayan bir listesini de saglayarak hakemlere yargilama giderleri konusunda nasil karar verilmesi gerektigine iliskin rehberlik etmektedir. Bu bakimdan, davanin karmasikligi, talep edilen yargilama giderlerinin makullügü ve taraflarin yargilama boyunca sergiledikleri tutum basta olmak üzere tüm ilgili sartlarin dikkate alinmasi gerekmektedir.
  • Önemli bir degisiklik olarak artik hakem heyeti, gerekli gördügü takdirde, yargilama giderlerine iliskin ara karar verebilmektedir. Ayrica, bir iddianin açikça temelden yoksun bulunarak reddedilmis olmasi durumu hariç olmak üzere, yargilama giderlerinin tamamen kaybeden tarafa yükletilmesi zorunlulugu bulunmamaktadir.
  • Tahkim Kurallari Madde 53, yargilama giderleri için teminata iliskin yeni bir düzenlemedir. Taraflardan birinin talebi üzerine hakem heyeti, asil dava veya karsi davadaki davacinin yargilama giderleri için teminat yatirmasina karar verebilmektedir. Ayrica, hakem heyetinin bu karari verirken degerlendirebilecegi kriterlerin sinirlayici olmayan bir listesi de düzenlemede yer almaktadir. Belirtmek gerekir ki yargilama giderlerine iliskin teminat yatirilmasi kararina uyulmamasi durumunda yargilama hakem heyeti tarafindan askiya alinabilecek ve aski halinin 90 gün devam etmesi durumunda hakem heyeti taraflarin da görüslerini aldiktan sonra yargilamayi sonlandirabilecektir.

Hakem Heyetinin Tesekkülü ve Hakemlerin Reddi

  • Tahkim Kurallari Madde 15, hakem heyetinin tesekkülüne iliskin bir yöntem öngörmekte ve bu süreci sadelestirmektedir. Bu çerçevede, taraflar, davanin kaydedilmesinden itibaren 45 gün içerisinde hakem sayisi ve atanma usulü konularinda anlasamazlarsa hakem heyeti üç hakemden olusacak ve Devletler ve Diger Devletlerin Vatandaslari Arasindaki Yatirim Uyusmazliklarinin Çözümlenmesi Hakkinda Sözlesme ("ICSID Konvansiyonu") Madde 37(2)(b) uyarinca taraflardan her biri bir hakem atayacak ve taraflarin anlasmasina göre, hakem heyetine baskanlik edecek olan üçüncü hakem atanacaktir.
  • Tahkim Kurallari Madde 22 ve 23 hakemlerin reddi için daha kisa süreler öngörmekte ve ayrica ret talebine konu olmayan hakemlerin veya ICSID Idari Konseyi Baskani'nin hakemin reddi hakkinda karar verecegini açikça düzenlemektedir.

Seffaflik

  • Tahkim Kurallari'nin yeni X. Bölümü seffaflik ile ilgili gelismeler içermektedir. Tahkim Kurallari Madde 62 uyarinca tüm nihai karar ve iptal kararlari taraflarin rizasi ile tamamen veya anonimlestirilmis sekilde yayimlanacaktir. Önemli bir degisiklik olarak, taraflar bir belgenin yayimlanmasina, gönderilmesinden itibaren 60 gün içinde yazili olarak itiraz etmezlerse, riza göstermis sayilacaklardir. Belirtmek gerekir ki, taraflar bir belgenin tamaminin yayimlanmasina riza göstermedigi durumda, belgelerden alintilanan parçalarin yayimlanmasina iliskin önceki uygulama devam etmektedir. Ayrica, Tahkim Kurallari Madde 63 ve 64 ara karar ve yargilamada sunulan belgelerin yayimlanmasina dair sart ve usulleri düzenlemektedir.
  • Tahkim Kurallari Madde 65 taraflardan birinin itiraz etmedigi durumda durusmalarin açik olmasina iliskin karine getiren; seffafligin gelistirilmesi bakimindan atilmis önemli bir adimdir. Ek olarak, durusmalarin üçüncü kisilere açik olmasi halinde hakem heyeti gizli ve korunan bilgilerin ifsasini önlemek amaciyla usuli tedbirleri alacaktir.
  • Seffaflik bakimindan bir baska gelisme olan Tahkim Kurallari Madde 67, uyusmazliga taraf olmayan katilimcilarin yargilamaya katilmasina izin verilirken hakem heyeti tarafindan degerlendirilecek sinirlayici olmayan kriterleri belirlemektedir.

Geçici Hukuki Koruma Tedbirleri

  • Geçici hukuki koruma tedbirlerine iliskin bir düzenleme olan Tahkim Kurallari Madde 47 ile, hakem heyetinin taraflardan birinin talebi üzerin veya re'sen ilgili tüm sartlari degerlendirerek, geçici hukuki koruma tedbirine karar verebilecegi açikça düzenlenmistir.

ICSID Ek Hizmet Kurallari'na iliskin Degisiklikler

ICSID Konvansiyonu'nun kapsaminin sadece taraf devletler ile taraf devlet vatandaslari arasindaki uyusmazliklar ile sinirli olmasi nedeniyle ICSID Ek Hizmet Kurallari, ICSID hizmetleri ve uzmanligina erisimi genisletmeyi amaçlamaktadir. Yeni degisiklikler ile birlikte ICSID Ek Hizmet Kurallari'nin kapsami (i) ne ev sahibi devletin ne de yatirimcinin devletinin taraf devlet olmadigi durumlarda uygulanabilir hale getirilerek ve (ii) en iyi bilinen örnegi Avrupa Birligi olan bölgesel ekonomik bütünlesme örgütleri tarafindan da erisilebilir hale getirilerek daha da genisletilmistir.

Sonuç

Kurallar ile getirilen degisiklikler kapsamli ve iddiali bir çalismanin ürünü olarak özellikle yargilama süresi ve giderlerini düsürmek ve seffafligi artirmak amaciyla önemli gelismeler içermektedir. Degisikliklerin uygulamaya nasil yansiyacagi ve ne kadar basarili olacagini zaman gösterecektir. Bunun yaninda, ICSID'in önümüzdeki aylarda Kurallar'a ve uygulamalarina iliskin bir rehber yayimlamasi bekleniyor.

1 Kurallardaki degisikliklere iliskin tasarinin Ingilizce versiyonuna buradan  ulasabilirsiniz.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.