Dünyanın her yerinde en çok rastlanan işletmeler, aile şirketleridir. Aile şirketleri yönetimdeki oyların çoğunluğunun veya yönetimin bir ya da birden çok aileye ait olduğu işletmeleri ifade eder. Dünyadaki şirketlerin yüzde 80'inden fazlasını1, Avrupa Birliği'ndeki şirketlerin yüzde 60'ını farklı sektör ve boyutlardaki aile şirketleri oluşturuyor.2 Türkiye'de ise bu oran yüzde 953 ancak sürdürülebilirlik endişe verici: Ülkemizde aile şirketlerinin ortalama yaşam süresi 25 yıl, üçüncü kuşağa aktarılan aile şirketi oranı yüzde 30, dördüncü kuşağa aktarılan aile şirketi oranı ise sadece yüzde 4.4 Aile şirketlerinin ülke ekonomisinde oynadığı rol düşünüldüğünde, bu şirketlerinin üçüncü kuşağa geçmeden kaybolup gitmesinin engellenmesi önem arz etmektedir. Araştırmalar da aile şirketlerinin çöküşünde temel sebeplerin ekonomik değil, ailevi olduğunu gösteriyor.5 Bu makus kaderin önüne geçmek mümkün, en etkili çözüm yöntemi ise Aile Anayasası.

Şirket büyüdükçe ve yıllar geçtikçe, aile içi anlaşmazlıklar, yetki ve görev dağılımındaki problemler, jenerasyonlar arasında devir planın olmaması gibi sorunlarla karşılaşılıyor. Ailenin üyeleri, şirket kurallarını, karar alma süreçlerini ve halefiyet ilişkisini Aile Anayasasında birlikte belirleyerek, şirketin kurumsallaşmasını sağlarken aynı zamanda geleceğini de güvence altına alabilir. Peki Aile Anayasası nasıl hazırlanır?

Kurumsallaşmanın Anahtarı, Aile Anayasası

Hukuk literatüründe Aile Anayasası aile fertlerinin ortağı oldukları şirket ve sahip oldukları malların idaresi düzenleyen, tarafları bağlayan ilkeler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Bağlayıcılığına ve kolay değişmezliğine gönderme yapılarak, Anayasa kelimesi kullanılmıştır, Hukuki anlamda bir anayasa değildir. Aile Anayasaları atipik sözleşmeler olup kanunlarda düzenlenmemiştir. Sözleşme serbestisi dahilinde özgürce hazırlanabilir. Yazılı olarak yapılması zorunluluğu bulunmamakla birlikte ispat açısından mutlaka yazılı olarak yapılmalıdır.

Aile Anayasasına kimlerin taraf olacağı önemlidir. Ailenizin bütün üyelerinin dahil olacağı şekilde sözleşme imzalarsanız Aile Anayasası herkes için bağlayıcılık oluşturacaktır. Bu yüzden şirketin mevcut ortağı ya da paydaşı olanlar ve olmayanlar arasında ayrım gözetilmemesi Aile Anayasasından daha efektif sonuç elde edilmesini sağlar. Aile içerisinde katılım ne kadar yüksek olursa, Aile Anayasasının işlerliği de o kadar yüksek olacaktır.

Aile Anayasasının içeriği, aile şirketinin ihtiyaçları ve gereksinimleri doğrultusunda, aile üyelerinin görüşleri alınarak hazırlanır. Üç başlık önem arz eder: 1) Aile İçi İlişkiler, 2) Ekonomik Vizyon, 3) Hukuksal Sınırlamalar. Aile fertleri arasındaki ilişkiler ve jenerasyonlar arasında geçişler planlanırken aynı zamanda şirketin mevcut ve potansiyel durumu da dikkate alınmalıdır. Aile şirketinin halihazırdaki yapısı analiz edilmeli, aile üyelerinin şirketten elde ettikleri menfaatler belirlenmelidir. Bütün başlıklar özenli araştırmalar yapılmasını, kritik kararlar alınmasını gerektirmektedir.

Öte yandan sözleşme serbestisinin olması, kanunun emredici hükümlerinin dışına çıkılabileceği anlamına gelmez. Aile Anayasası kapsamı bakımından; ticaret ve şirketler hukuku, borçlar hukuku, miras hukuku, aile hukuku ve medeni hukuk alanlarından önem arz eder. Aile Anayasasında belirlenen maddelerin hukuki geçerliliği, bağlayıcılığı ve yaptırım gücü yasalara uygun olarak düzenlenmesiyle mümkündür. Hukuki uzman görüşüne başvurmanız Aile Anayasasından istediğiniz verimi almanızı ve muhtemel zararların önüne geçmenizi sağlar.

Aile Anayasası Hazırlarken Hazır Şablonlardan Kaçınmak Gerekir

Her aile şirketinin bulunduğu sektör ve içerisinde bulunduğu dinamikler kendisine hastır. Her ailenin de kendilerine özgü değerleri, ilkeleri ve alışkanlıkları vardır. Bu nedenle aile anayasası o aile şirketine özel olarak hazırlanmalıdır. Aile Anayasasında düzenlenirken, bu özellikler dikkate alınmalı ve şirketin geçmişinden yola çıkarak geleceğine projeksiyon tutulmalıdır.

Aile şirketine özgü olması, aile anayasasında yer alacak bazı genel başlıkların belirlenmesine engel değildir. Şu hususlarda yapılacak düzenlemeler, aile anayasasının sağlığı ve sürdürülebilirliği için önemlidir:

  • Aile şirketinin misyonu ve ailenin değerleri,
  • Yönetimde görev alan veya alacak olan aile üyelerinin yetki ve sorumlulukları,
  • Yetki ve sorumlulukların kuşaklar arasında devri, halefiyet planı,
  • Yönetimde görev almak, şirket bünyesinde çalışmak için aile üyelerinin sahip olması gereken vasıflar,
  • Şirkette pay sahibi olma koşulları, kar dağıtımı planı,
  • Yönetimin performansını belirleyecek kriterler ve yaptırımlar,
  • Yönetimden veya pay sahibi olmaktan çıkarılma nedenleri ve şekli,
  • Gelecek kuşakların eğitimi ve gerekli yatırımlar,
  • Veraset, vasiyet, emeklilik planlamaları.

Aile anayasaları imzalandıktan sonra sözleşme bağlayıcı hale gelir. Uygulamada aile iç ilişkileriyle, şirket yönetimine ait teknik konular birbirinden ayrılarak, aile anayasası ile birlikte pay sahipleri arasında bir sözleşme hazırlandığı görülmektedir. İster pay sahipleri arasında imzalanan sözleşme olsun, ister aile anayasası olsun, bu sözleşmelerdeki hükümlerin, mevzuata aykırı olmayacak şekilde şirket esas sözleşmesine de yansıtılması, şirkete karşı yöneltilecek iddialara hukuki nitelik kazandıracak ve bu iddialar için işlevsellik sağlayacaktır. Tabii ki bu konuda uzman hukukçulardan destek alınması gereklidir. Zaman içerisinde revizyonlar yapılarak Aile Anayasasının güncellenmesi de önemlidir.

Sonuç olarak Aile Anayasası şirketinizin kurumsallaşması ve sürdürülebilirlik süreçlerinde kılavuz rolü üstlenir. Bu sayede şirketiniz, ailenizin değerlerini koruyarak daha güçlü bir şekilde nesilden nesle aktarılacaktır.

Footnotes

1 Chase Peterson-Withorn, New Report Reveals The 500 Largest Family-Owned Companies In The World, Forbes, Erişim Tarihi: 16.08.2019, Link.

2 Overview of Family–Business–Relevant Issues: Research, Networks, Policy Measures And Existing Studies, European Commission, Enterprise and Industry Directorate-General, Ref. Ares(2015)2102740 - 20/05/2015.

3 "Türkiye'deki İşletmelerin Yüzde 95'i Aile Şirketi", Hürriyet, Erişim Tarihi: 11.08.2019, Link.

4 Aile Şirketlerinin Çökmesinin En Önemli Sebebi, Bloomberg HT, Erişim Tarihi: 11.08.2019, Link.

5 a.g.e

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.