Bilindiği üzere, 17.04.2020 tarihli ve 31102 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 7244 sayılı Yeni Koronavirüs (COVID-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ("7244 sayılı Kanun") ile aralarında 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un ("Kanun") da yer aldığı birçok kanunda değişiklik yapılmıştır.

Kanun'da yapılan değişiklik ile üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler tarafından bir mal veya hizmetin satış fiyatında fahiş artış yapılamayacağı ve piyasada darlık yaratıcı, piyasa dengesini ve serbest rekabeti bozucu faaliyetler ile tüketicinin mallara ulaşmasını engelleyici faaliyetlerde bulunulamayacağı düzenlenmiş ve söz konusu eylemlerde bulunan teşebbüslere idari para cezası uygulanacağı belirtilmiştir. Yine Kanun'da yapılan değişikliğin bir parçası olarak, söz konusu uygulamalara yönelik düzenlemeler yapmak, gerektiğinde denetim ve incelemelerde bulunarak idari para cezası uygulamak ve her türlü tedbiri almak amacıyla Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu'nun ("Kurul") oluşturulacağı ve Kurulun oluşumu, görevleri, çalışma usul ve esasları ve Kurula ilişkin diğer hususların yönetmelik ile belirleneceği düzenlenmiştir.

Bu kapsamda, söz konusu hususlara ilişkin usul ve esasları düzenleyen Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu Yönetmeliği ("Yönetmelik") 28.05.2020 tarihli ve 31138 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İşbu yazımızda Kurulun görev ve yetkileri ile üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerin fahiş fiyat artışı ve stokçuluk uygulamalarının denetlenmesine ve idari para cezalarının uygulanmasına ilişkin söz konusu usul ve esaslar hakkında sizleri kısaca bilgilendirmeye çalışacağız.

Kurulun Görev ve Yetkileri

Yönetmelik'in 1. maddesinde Kurulun, olağanüstü hal, afet ve ekonomik dalgalanma dönemleri ile diğer acil durumlarda faaliyet göstereceği düzenlenmiştir. Bu noktada, her ne kadar "ekonomik dalgalanma dönemleri" ibaresinin muğlak olabileceği düşünülse de, içerisinde bulunduğumuz ve ekonomiyi ciddi şekilde etkileyen koronavirüs salgını süreci, küresel krizler, üretim ve istihdamda dönemsel iniş-çıkışların görüldüğü dönemlerin ekonomik dalgalanma dönemlerine örnek teşkil ettiği söylenebilecektir.

Yine bu noktada belirtmek gerekir ki, Yönetmelik'in geçici 1. maddesi uyarınca 7244 sayılı Kanun'un "Fahiş fiyat artışı, stokçuluk ve Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu" başlıklı 14. maddesinin yürürlüğe girdiği tarih olan 17.04.2020 tarihinden önce fahiş fiyat artışı uygulamaları hakkında Ticaret Bakanlığına ("Bakanlık") yapılan başvurular, Kurulun görev kapsamında olmayıp, söz konusu başvurular 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat kapsamında Reklam Kurulu tarafından sonuçlandırılacaktır.

Kurulun görev ve yetkilerini açıklamadan önce, Kurul tarafından stokçuluk uygulamaları ile birlikte denetlenecek faaliyetlerden biri olan fahiş fiyat artışının Yönetmelik'te nasıl tanımlandığına yer vermenin faydalı olacağı kanaatindeyiz.

Yönetmelik'te fahiş fiyat artışı; olağanüstü hal, afet ve ekonomik dalgalanma dönemleri ile diğer acil durumlarda üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler tarafından satışa sunulan ve kamunun beslenme, sağlıklı yaşama ve korunma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için zorunlu olan mal ve hizmetlerin fiyatında girdi ve diğer üretim maliyetlerindeki artış gibi haklı bir sebebe dayanmaksızın yapılan aşırı ve adil olmayan artış şeklinde tanımlanmıştır. Bu noktada, Yönetmelik'in lafzı dikkate alındığında, kamunun temel ihtiyaçlarını karşılamak için zorunlu olmayan mal ve hizmetlerin fahiş fiyat artışı denetimi kapsamında olmayacağı şeklinde bir yorum yapılması mümkün olmakla beraber, bu maddenin nasıl değerlendirileceği ve bu mal ve hizmetlerin kapsamın nasıl belirleneceği konularının, idarenin uygulamada göstereceği tutumla beraber netleşeceği kanaatindeyiz. Yine aynı şekilde, piyasadaki fiyat hareketlerinin sadece girdi maliyetleriyle açıklanamayacağı göz önünde bulundurulduğunda, "girdi ve diğer üretim maliyetlerindeki artış gibi haklı bir sebebe dayanmaksızın yapılan" ifadesindeki haklı sebep unsurunun şu aşamada muğlaklığını koruduğu ve hangi gerekçelerin fiyat artışı noktasında haklı neden olarak değerlendirilebileceğinin de uygulamayla beraber netleşeceği söylenebilecektir. Bu hususlara ilaveten, fiyat artışlarının fahiş olup olmadığının belirlenmesinde uygulanacak kriterlerden olan "aşırı olma" ve "adil olmama" unsurlarının uygulamada Kurul tarafından nasıl değerlendirileceği hususu, fahiş fiyat artışlarının engellenmesi ile serbest piyasa ekonomisinin korunması arasındaki dengenin gözetilmesi konusunda oldukça önem arz edecektir.

Kurulun görev ve yetkilerini genel olarak aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:

  • Fahiş fiyat artışı ve Yönetmelik'te olağanüstü hal, afet ve ekonomik dalgalanma dönemlerinde teşebbüslerin piyasada darlık yaratan, piyasa dengesini ve serbest rekabeti bozan faaliyetleri ile tüketicinin mallara ulaşmasını engelleyen faaliyetleri olarak tanımlanan stokçuluk uygulamalarına karşı piyasa dengesini ve tüketicileri korumaya yönelik gerekli tedbirleri almak ve bunların uygulanmasını sağlamak,
  • Söz konusu faaliyetlere ilişkin denetim ve incelemeler yapmak/yaptırmak ve bu konularda teşebbüslerin savunmasını almak/alınmasını sağlamak,
  • Söz konusu faaliyetlerde bulunan teşebbüsler aleyhine idari para cezası uygulamak,
  • Söz konusu uygulamalara ilişkin ilke ve kuralları belirlemek,
  • Ticaret Bakanı tarafından söz konusu uygulamalar ile ilgili verilen diğer görevleri yerine getirmek ve
  • İhtiyaç duyulması halinde sektör ve/veya ürün özelinde alt çalışma komisyonları kurulmasına karar vermek.

Son olarak belirtmek gerekir ki, Kurula başkanlık edecek İç Ticaret Genel Müdürü'nün gerekli hallerde fahiş fiyat artışı ve stokçuluk uygulamalarına yönelik olarak Kurul adına res'en denetim başlatma görev ve yetkisi bulunmaktadır. Bir başka ifadeyle, Kurul, yalnızca şikayet üzerine harekete geçmeyecek olup, gerektiği takdirde söz konusu faaliyetlere ilişkin olarak kendiliğinden denetim başlatabilecektir.

Şikayet Başvurularının İncelenmesi

Yönetmelik'in 10. maddesi uyarınca söz konusu uygulamalara yönelik şikayet başvuruları, dilekçeyle, şikayet sistemi üzerinden veya diğer elektronik başvuru yöntemleri kullanılmak suretiyle Bakanlığa veya Ticaret İl Müdürlüklerine ("İl Müdürlüğü") yapılacak ve şikayetlerde şikayetçiye ilişkin bilgiler ile şikayete konu teşebbüse ilişkin tanıtıcı bilgiler ve varsa belge ve görüntülere yer verilecektir. Bu hususlara ve Kurul tarafından belirlenecek ilke ve kurallara uygun olarak yapılan başvurular, Ticaret İl Müdürlüklerince ön incelemeye alınacak ve inceleme neticesinde düzenlenen rapor, rapora dayanak teşkil eden tutanak, aşağıda belirteceğimiz savunma yazısı ve diğer belgelerle birlikte Kurul sekretaryasına gönderilecektir.

Yine söz konusu maddede, re'sen veya şikayet üzerine yapılan denetimlerde, Bakanlık, il müdürlüğü veya işyeri açma ve çalışma ruhsatını vermeye yetkili belediye veya il özel idareleri ile diğer idareler ("Yetkili İdare") tarafından şikayete konu teşebbüslere denetimin yapıldığı günden başlamak üzere on günden az olmamak kaydıyla savunma süresi verileceği ve bu sürenin bir defaya mahsus olmak üzere on güne kadar uzatılabileceği düzenlenmiş ve süresi içerisinde savunma yapılmaması haricinde şikayete konu teşebbüsün savunması alınmadan Kurul tarafından idari para cezası kararı alınamayacağı ve uygulanamayacağı belirtilmiştir.

Kanun kapsamında yasaklanan faaliyetlere ilişkin başvuru yapılmasından veya başvuruya ilişkin Kurul tarafından henüz bir karar alınmadan önce yargı yoluna gidildiğinin tespiti halinde ise başvuru işlemden kaldırılacak ve bu durum gerekçesiyle birlikte başvuru sahibine bildirilecektir.

Denetim ve İdari Para Cezası Uygulanmasına İlişkin Hususlar

Yönetmelik ile beraber Bakanlık, Yönetmelik'in uygulanmasında oluşan tereddütleri gidermeye, uygulamada ortaya çıkacak sorunlar ve şikayetlerle ilgili olarak teşebbüslerde denetim yapmaya ve ilgili kişi, kurum ve kuruluşlardan her türlü bilgi ve belgeyi talep etmeye yetkili kılınmış olup, söz konusu yetki Bakanlık tarafından il müdürlükleri aracılığıyla da kullanabilecektir.

Yine aynı şekilde, Yönetmelik uyarınca yetkili idareler, Bakanlığın talebi üzerine teşebbüslerin fahiş fiyat artışı ve stokçuluk uygulamaları hakkında ön inceleme mahiyetinde denetim yapmakla ve denetimin sonuçlarını derhal Bakanlığa bildirmekle görevlendirilmiştir.

Yönetmelik ayrıca Kanun'da belirtilen idari para cezalarının belirlenmesinde esas alınacak kriterleri de belirlemiştir. Buna göre, Kanun uyarınca fahiş fiyat artışı durumunda uygulanacak 10.000 TL – 100.000 TL aralığındaki idari para cezası ile stokçuluk uygulamaları durumunda uygulanacak 50.000 TL – 500.000 TL aralığındaki idari para cezasının belirlenmesinde; işlenen fiilin ağırlığı ve haksızlık içeriği, işletmenin türü, büyüklüğü ve bulunduğu sektör, söz konusu faaliyetten sağlanan menfaat ile daha önce aynı konuda idari para cezası uygulanıp uygulanmadığı gibi hususlar dikkate alınacaktır.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.