ÖZET

Sosyal güvenlik, doğası gereği, toplumsal olaylardan etkilenmektedir. Artan dünya nüfusu ve dünya üzerinde meydana gelen olaylar insanların ekonomik, toplumsal ve siyasi nedenlerle ülkelerini terk etmelerini, yabancı ülkelerde yaşamalarını ve çalışmalarını bazen zorunlu hale getirmektedir. Sosyal güvenlik açısından, çalışılan ülke mevzuatının geçerli olması nedeniyle ülkeler mevzuatlarını bu yönde şekillendirmek zorundadırlar.

Çalışmamızda, Türk sosyal güvenlik mevzuatı, yabancı uyrukluların sigortalılığı başlığında incelenmiş ve mevzuattaki güncel duruma yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Yabancı Uyruklu, Sigortalılık, Sosyal Güvenlik, Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri, Çalışma İzni, Muafiyet, 5510 Sayılı Kanun

GİRİŞ

Türkiye'de sosyal güvenlik uygulamaları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ("5510 Sayılı Kanun")1 kapsamında düzenlenmektedir. Sosyal güvenlik, bireyleri kazanç kaybına ya da kesilmesine uğratan veya evlenme, doğum, ölüm gibi bazı belirli harcamalar gerektiren nedenlere karşı güvence altına alan ve hükümetler tarafından yürütülen programlar olarak tanımlanabilmektedir2.

Ekonomik, toplumsal ve siyasi sebeplerle göç eden insanların artması, yabancı uyrukluların sigortalılığı sorunsalını da beraberinde getirmektedir.

Türkiye'de çalışan yabancı uyrukluların varlığı da Türk sosyal güvenlik mevzuatında yabancı uyruklulara ilişkin düzenlemelerin yapılması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır.

Bu çalışmamızda, Türkiye'de artan yabancı uyruklu çalışanların sosyal güvenlik hakları ve sigortalılığına ilişkin süreçler ele alınmakta olup, mevzuatın yabancı uyruklu kişilere tanıdığı haklara ve işverenlere yüklediği sorumluluklara yer verilecektir.

I. YABANCI UYRUKLULARIN SİGORTALILIĞI

5510 sayılı Kanun'un 4. maddesinde sigortalı sayılan kişiler belirtilmiş olup, 6. maddesinde ise sigortalı sayılmayanlara ilişkin hükümlere yer verilmiştir.

5510 sayılı Kanun'un "sigortalı sayılmayanlar" başlıklı 6. maddesinde "Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklı kalmak kaydıyla; yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye'ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye'de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanların sigortalı sayılmayacağı" belirtilmiştir.

Buna göre, mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, hizmet akdi ile çalışan yabancı uyruklu kişiler 5510 sayılı Kanun'un 4 (a) bendi hükümlerine göre sigortalı sayılmaktadır.

Ülkemizde çalışan yabancıların sigortalılığının değerlendirilmesinde dört farklı durum söz konusu olmaktadır.

1) Çalışma İzni Alarak Çalışan Yabancılar

6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu ("6735 Sayılı Kanun")3 kapsamında yer alan yabancıların, çalışma izni olmaksızın Türkiye'de çalışmaları veya çalıştırılmaları yasaktır. Türkiye'nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, yabancıların Türkiye'de bir işveren yanında veya kendi nam ve hesabına çalışmaya başlamadan önce izin almaları gerekmektedir4.

2) Çalışma İzni Almadan Ülkemizle Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Olan Ülke Uyruğunda Çalışanlar

Yabancı çalışanın uyruğunun bulunduğu ülkenin, ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi varsa ve yabancı kişi de kendi ülkesinde sigortaya tabi ise kişinin akit ülkede kurulu kuruluş tarafından belirli bir işin icrası amacıyla geçici olarak ülkemize gönderilmesi halinde, sözleşme kapsamındaki süreler boyunca yabancının çalışma izni almadan çalışması mümkündür. Sözleşme olan ülkeler ve geçici görev süreleri aşağıda yer alan Tablo 1'de belirtilmektedir.


3) Çalışma İzni Almadan Ülkemizle Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Olmayan Ülke Uyruğunda Çalışanlar

Yabancı çalışanın uyruğunda bulunduğu ülke ile ülkemiz arasında sosyal güvenlik sözleşmesinin bulunmaması durumunda, yabancının kendi ülkesindeki herhangi bir kuruluş tarafından, o kuruluş adına ve hesabına Türkiye'ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilmesi ve yabancı ülkede sigortalı olması ve bunu belgelemesi halinde kişinin üç ay boyunca sigortalı olmasına gerek bulunmamaktadır. Bu çalışanlar, çalışmaya başladıkları üçüncü ayın son gününü takip eden günden itibaren sigortalı sayılacaklardır.

4) Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği'ne Göre Muafiyet Kapsamında Olan Çalışanlar

6735 sayılı Kanun'un 13. maddesi uyarınca çalışma izni muafiyeti kapsamında olan yabancılar, çalışma izni muafiyeti almak kaydıyla çalışabilirler. Çalışma izni muafiyeti olanlar, Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği'nin 55. maddesinde sayılmıştır. Muafiyet kapsamında olanlar arasında Türkiye'nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerle çalışma izninden muaf tutulanlar, daimi ikametgahları yurt dışında olup, bilimsel, kültürel ve sanatsal faaliyetler amacıyla bir aydan az, sportif faaliyetler amacıyla dört aydan az süre ile geçici olarak Türkiye'ye gelecek yabancılar ve Türkiye'ye ithal edilen makine ve teçhizatın montajı, bakım ve onarımı, kullanımına ilişkin eğitiminin verilmesi veya teçhizatı teslim almak veya Türkiye'de arızalanan araçların tamiri amacıyla "Türkiye'ye giriş tarihinden itibaren bir yıl içinde toplam üç ayı geçmemek" ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla gelenler sayılabilmektedir.

II. EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞTIRILAN YABANCI UYRUKLULARIN SİGORTALILIĞI

5510 sayılı Kanun'a eklenen "Ek Madde 9" kapsamında 10 gün ve daha fazla süre ile ev hizmetlerinde yabancı uyruklu sigortalı çalıştırılabilmektedir.

Yabancıların ülkemizde çalıştırılması çalışma iznine bağlı olduğundan gerçek kişi işverenlerin "Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Sigortalı Olarak Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge" ile müracaatlarında sigortalıların çalışma iznini de bildirgeye eklemeleri gerekmektedir. Ev hizmetlerinde 10 günden az süre ile yabancı uyruklu sigortalı çalıştırılamayacak olup, bu şekilde çalıştırıldığı tespit edilen yabancı uyruklular hakkında ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalı çalıştıran işverenlere ilişkin hükümler uygulanacak ve ay içinde çalışma gün sayısı 30 gün olarak alınacaktır.

III. GEÇİCİ KORUMA SAĞLANAN YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu'nun ("6458 Sayılı Kanun") 91. maddesi gereğince ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilmekte olup, bu kişilerin ülkemize kabulü, ülkemizde kalışı, hak ve yükümlülükleri ile çıkışları Bakanlar Kurulu tarafından düzenlenmektedir.

Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik'in 4. maddesi ile geçici koruma sağlanan yabancıların çalışma izni olmaksızın ülkemizde çalışamayacağı ve çalıştırılamayacağı, çalışma izni olmayan yabancılar ve bunları çalıştıranlar hakkında 6735 sayılı Kanun hükümlerine göre idari para cezası uygulanacağı; 5. maddesinde geçici koruma sağlanan yabancıların geçici koruma kayıt tarihinden altı ay sonra çalışma izni almak için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'na başvurabileceği, mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak yabancıların çalışma izni muafiyeti kapsamında olduğu, muafiyet başvurularının valiliklere yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

5510 sayılı Kanun'un 4. maddesinin (a) bendine göre hizmet akdine tabi bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmakta olup, yabancılardan ülkemizde bir işverenin yanında çalışanlar hakkında da aynı hükümler uygulandığından, geçici koruma kimlik belgesi bulunanlar hakkında da diğer yabancı uyruklularda olduğu gibi mutlaka çalışma izni alınması gerekmektedir.

SONUÇ

Sonuç olarak, dünya üzerindeki insan hareketliliğinin farklı sebeplerle artmış olması, her ülkenin yabancı çalışanlarla ilgili kendi mevzuatını oluşturmasında etkili olmuştur. Bu doğrultuda, Türkiye'de çalışan yabancı uyrukluların sigortalılığı farklı kanun, yönetmelik ve genelgelerle düzenlenmiş olup, ilgili mevzuat gereksinimler doğrultusunda yenilenmekte ve geliştirilmektedir.

Footnotes

1 16.10.2006 tarihli ve 26200 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanmıştır.

2 M. Horlick, Social Security Programs Throughout the World 1977, Comparative Labor Law, California, Winter 1980, Vol.3, No. 2, 95-96.

3 13.08.2016 tarihli ve 29800 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanmıştır.

4 SGK, 2013/11 Sayılı Genelge, s.108

5 http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/emekli/yurtdisi_islemler/sosyal_guvenlik_sozlesmeleri

6 Almanya yetkili makamının talebi ve SGK tarafından bu talebin uygun görülmesi halinde öncelikle 24 ay daha sonra mutabık kalınacak süreye kadar görev süresi uzatılabilir.

7 Hollanda yetkili makamının talebi üzerine SGK tarafından bu talebin uygun görülmesi halinde 12 aylık süre kullanılmadan doğrudan mutabık kalınan süre kadar görev süresi belirlenebilir.

8 Sadece Türkiye'de iş üstlenen Libyalı işveren yanında çalışan Libya vatandaşı ülkemizde çalıştığı sürece Libya mevzuatına tabi olacaktır. Ancak bunlar genel sağlık sigortası yönünden Türk mevzuatına tabi kalacaklardır.

9 Portekiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmamakla birlikte Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi'ne göre uygulama yürütülmektedir.

10 İspanya ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmamakla birlikte Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi'ne göre uygulama Yürütülmektedir

11 11.04.2013 tarihli ve 28615 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanmıştır.

12 15.01.2016 tarihli ve 29594 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanmıştır

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.