Bu makale, Türk vatandaşlığından çıkmanın şartları ve sonuçları hakkında bilgi vermek için hazırlanmıştır. Bu kapsamda, önce vatandaşlıktan çıkmanın şartları ardından vatandaşlıktan çıkmanın geçerliliği ve sonuçları hakkında kısaca bilgi verilecektir.

A. TÜRK VATANDAŞLIĞINDAN ÇIKMANIN ŞARTLARI

5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu "TVK", Türk vatandaşlığından izinle çıkabilmeyi dört şartın gerçekleşmiş olmasına bağlamıştır:

1."Ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak" (TVK m.25/a).

Erginlik (rüşt) ve ayırt etme gücüne sahip (mümeyyiz) olmak, aranması normal bir şarttır. Zira, ancak ayırt etme gücüne sahip olan ergin kişiler, fiil ehliyetine sahiptirler (MK m.10). Vesayet altındaki kişilerin de Türk vatandaşlığından bu yolla çıkabilmesi mümkündür. Ancak vesayet makamlarının müdahalesi ve izninin alınması şarttır (MK m.463/2). Vatandaşlıktan çıkmanın münhasıran şahsa bağlı haklardan olduğu kabul edildiği takdirde, vasinin (yasal temsilcinin) rızası aranmaz (MK m16).

2.''Yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış, almış olmak veya kazanacağına ilişkin inandırıcı belirtiler bulunması'' (TVK m.25/b).

Vatansızlığı önlemek maksadıyla konulduğu anlaşılan bu şart içerisinde iki imkân yer almaktadır:

  1. Vatandaşlıktan çıkmak isteyen Türk vatandaşı ''herhangi bir sebep'' ile yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olmalıdır. Böylece, kendi isteğiyle de olsa, yabancı bir devlet vatandaşı olan kişi, Türk vatandaşlığından çıkma izni alabilecektir. Şu hâlde; kendi isteğiyle veya iradesi dışında her ne şekilde olursa olsun, yabancı devlet vatandaşı olan kişiler Türk vatandaşlığından çıkma talebinde bulunabileceklerdir. 
  2. İlgili kişi, yabancı bir devlet vatandaşı değil ise ancak yabancı bir devletin vatandaşlığını kazanacağına dair inandırıcı deliller sunuyorsa "çıkma izin belgesi'' ile vatandaşlıktan çıkabilecektir. İnandırıcı delil olarak, vatandaşlığına geçmek istediği ülke tarafınca verilmiş, o devlet vatandaşlığına kabul edileceğine ilişkin teminat belgesini sunması gerekir.

3.''Herhangi bir suç veya askerlik hizmeti nedeniyle aranan kişilerden olmamak''

(TVK m.25/c)

Kişinin kolluk güçlerince herhangi bir suçtan aranıyor olmaması ya da kişinin asker kaçağı durumunda olmaması gerekir.

4."Hakkında herhangi bir mali ve cezai tahdit bulunmaması." (TVK m.25/d)

Hakkında herhangi bir mali ve cezai tahdit bulunmaması şartının aranmasındaki temel sebep, kişinin, o ülke vatandaşlığından çıktıktan sonra üzerinde yargı işlemlerinin yapılamaması veya tamamen ortadan kalkmasıdır.

Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığından çıkma 3 şekilde olmaktadır;

  • Türk vatandaşlığından izin almak suretiyle çıkma.
  • Türk vatandaşlığını kaybettirme.
  • Türk vatandaşlığını kazanma kararının iptali.

Bu seçeneklerden izin almak suretiyle Türk vatandaşlığından çıkma yolu izlenecektir.

Türk vatandaşlığının ''seçme'' hakkının kullanılması ile kaybı

Kanun belirli şartları taşıması koşuluyla Türk vatandaşı çocukların ergin olmalarından itibaren üç yıl içerisinde seçme hakkını kullanarak Türk vatandaşlığından çıkabileceğini kabul etmiştir. Burada da dikkat edilmesi gereken önemli husus; çocukların Türk vatandaşlığından çıkmasından sonra vatansız kalmamalarıdır. Bu seçme hakkına kanuna göre 5 grup Türk vatandaşı sahip olacaktır.

Kanuna göre;

  1. Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle doğumla Türk vatandaşı olanlardan, yabancı ana veya babanın vatandaşlığını doğumla veya sonradan kazananlar.
  2. Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle Türk vatandaşı olanlardan, doğum yeri esasına göre yabancı bir devlet vatandaşlığını kazananlar.
  3. Evlat edinilme yoluyla Türk vatandaşlığını kazananlar.
  4. Doğum yeri esasına göre Türk vatandaşı oldukları halde, sonradan yabancı ana veya babasının vatandaşlığını kazananlar.
  5. Herhangi bir şekilde, Türk vatandaşlığını kazanmış ana veya babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazananlar.

Bu kişiler ergin olmalarından itibaren üç yıl içinde Türk vatandaşlığından ayrılabilirler.

B. TÜRK VATANDAŞLIĞINDAN ÇIKMA BELGELERİ

Türk vatandaşlığından izin ile çıkma iki farklı belge ile mümkün olmaktadır. Bunlar "çıkma izin belgesi" ve "çıkma belgesi" ile vatandaşlıktan çıkmadır.

Türk vatandaşlığından çıkma belgeleri: ''Çıkma İzin Belgesi'' ve '' Çıkma Belgesi''

1. Çıkma İzin Belgesi: Yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmak ve Türk vatandaşlığından çıkmak üzere Türk vatandaşlığından çıkmak için izin isteyen, fakat henüz yabancı bir devlet vatandaşlığını elde edememiş olan kişilere İçişleri Bakanlığı'nca Türk vatandaşlığından "çıkma izin belgesi'' verilir. Çıkma izin belgesi, İçişleri Bakanlığı tarafından talepleri uygun görülenler için, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'nce düzenlenir. Çıkma izin belgesinin geçerlilik süresi, İçişleri Bakanlığı'nın izin kararından itibaren iki yıldır. İki yıllık süre sona erdiğinde çıkma izni belgesi geçerliliğini kaybeder. Ayrıca izin belgesini alanlar bu süre içerisinde yurt içinde ikamet edilen yer valiliğine, yurt dışında ise dış temsilciliklere, yabancı vatandaşlığını kazandıklarına dair bilgi ve belgelerini vermez veya veremez (yabancı devlet vatandaşlığının kazanılamaması hali) ise çıkma izin belgesi geçersiz hale gelir (m.26/II). İzin süresi içinde veya verilen iznin sonucunda kişi yabancı devlet vatandaşlığını kazandığını belgelediği takdirde, kendisine Türk vatandaşlığından "çıkma belgesi'' verilir.

2.Çıkma Belgesi: Vatandaşlıktan çıkmak isteyen kişi, aynı zamanda başka bir devlet vatandaşı ise, önceden yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olduğunu belgelendiğinde, "çıkma belgesi'' kendisine derhal verilir (TVK m.26/I). Çıkma belgesi, aynı zamanda yabancı bir devlet vatandaşlığına sahip olan ve Türk vatandaşlığından çıkma talebi İçişleri Bakanlığı'nca uygun görülen kişilere verilmek üzere, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenir. Çıkma belgesinin ilgiliye imza karşılığı teslim edilmesiyle Türk vatandaşlığı kaybedilir.

Türk vatandaşlığından izin almak suretiyle çıkma ve başvuru için gerekli belgeler;

Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun uygulanmasına ilişkin Yönetmelik madde 42;

  1. Türk vatandaşlığından çıkma izni isteyen ve Kanun'un 25'inci maddesinde aranan şartları taşıyan kişiler için müracaat makamlarınca aşağıda belirtilen belgelerden oluşan dosya düzenlenir ve karar alınmak üzere Bakanlığa gönderilir:

    1. İsteği belirten form dilekçe.
    2. Müracaat makamlarınca sistemden alınan nüfus kayıt örneği.
    3. Kişi, yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış ise buna ilişkin belge, henüz kazanmamış ise kazanmak istediği devlet vatandaşlığına kabul edileceğine ilişkin teminat belgesinin onaylanmış örneği.
  2. Yabancı bir devlet vatandaşlığının kazanıldığını gösteren belge veya teminat belgesinin dış temsilcilikçe onaylanmış örneğinde veya başvurunun Bakanlığa intikal ettirildiği yazıda; kime ait olduğu, niteliği, geçerlilik süresi, düzenleyen makam gibi belgenin kapsadığı bilgilerin belirtilmesi halinde ayrıca tercüme aranmaz.
  3. Ana veya babaya bağlı olarak işlem görecek çocuğun, ana veya babanın kazandığı ya da kazanacağı yabancı devlet vatandaşlığını kazanamayacağının anlaşılması halinde, bu husus müracaat makamlarınca başvurunun Bakanlığa intikal ettirildiği yazıda mutlaka bildirilir.
  4. Çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden ana veya babaya bağlı olarak işlem gören çocuk için diğer eşin muvafakat belgesi, muvafakat edilmemesi halinde ise hâkim kararı istenir.

C. VATANDAŞLIKTAN İZİN YOLUYLA ÇIKMANIN USUL VE ESASLARI

Türk vatandaşlığının kaybına ilişkin başvurular, Türkiye içerisinde, ikamet edilen yer valiliğine, yurt dışında ise dış temsilciliklere gidilerek bizzat yapılabilir ya da bu hakkın kullanılmasına yönelik özel yetkili vekaletname ile yapılır (TVK m.37).

Aranan şartları taşıdığı anlaşılan kişilere Bakanlık kararı ile Türk vatandaşlığından çıkma izni verilir. Aranan şartları taşımayanların talepleri ise Bakanlıkça reddedilir.

Türk vatandaşlığının kaybına ilişkin kararlar ilgiliye ve başvuru makamlarına tebliğ olunur. (TVK m.41).

Kişi, gerekli belgeleri tamamlayıp başvurusunu yaptıktan sonra başvurusu onaylandığında başka bir devlet vatandaşlığını kazanmış ise müracaat makamlarınca Türk vatandaşlığından çıkma belgesi ilgili kişiye teslim edilir.

D. TÜRK VATANDAŞLIĞINDAN ÇIKMANIN GEÇERLİLİĞİ

Kişinin kendi isteğiyle vatandaşlıktan çıkma talebi olduğunda ve yukarıda açıklanan çıkma belgesinin ilgiliye imzalatılmasıyla Türk vatandaşlığı kaybedilir. Kişi, Türk vatandaşlığını kaybettiği andan itibaren yabancı statüsüne tabi olur.

Ayrıca Türk vatandaşlığından çıkma izin ve çıkma belgesi, karar tarihinden itibaren iki yıl geçerlidir. Çeşitli nedenlerle karar tarihinden itibaren iki yıl içerisinde ilgiliye teslim edilemeyen çıkma izin ve çıkma belgeleri, kararın ve belgelerin iptal edilmesi için müracaat makamınca Bakanlığa iade edilir (TVK uygl. iliş. Yönet. Md. 46). Eğer ilgili kişi kanunda aranan şartları başvurudan sonra kaybederse bu durumun müracaat makamlarınca tespiti halinde, çıkma izin ve çıkma belgeleri teslim edilmez. Kişi hakkında alınan kararın ve belgelerin iptal edilmesi için Bakanlığa iade edilir.

E. TÜRK VATANDAŞLIĞINDAN ÇIKMANIN SONUÇLARI

Bu konu, (i) 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun 28. maddesi ve (ii) Türk Vatandaşlık Kanunu'nun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik'in 52. maddesinde düzenlenmiştir.

(i) 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu md. 28;

  1. Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve üçüncü dereceye kadar olan altsoyları, bu maddede belirtilen istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Millî güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklıdır.
  2. Bu madde kapsamında bulunan kişilerin, seçme ve seçilme, muafen araç veya ev eşyası ithal etme hakları ile askerlik hizmetini yapma yükümlülüğü yoktur. Bu kişilerin sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı olup bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler.
  3. Bu madde kapsamında bulunan kişiler, bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunamazlar. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya sözleşmeli personel olarak çalıştırılabilirler.
  4. Cumhurbaşkanı gerekli görmesi halinde, üçüncü dereceden itibaren hangi dereceye kadar olan altsoyların bu maddede tanınan haklardan faydalanabileceğini belirleyebilir.
  5. Bu madde hükümlerinden yararlanacak olan altsoyun, üstsoyu ile soy bağını belgelendirmesi şarttır.
  6. Bu madde kapsamında bulunan kişilere, talepleri halinde bu maddede belirtilen haklardan faydalanabileceklerini gösteren Mavi Kart düzenlenir. Bu Kart, 21/2/1963 tarihli ve 210 sayılı Değerli Kağıtlar Kanunu kapsamındadır.
  7. Bu maddenin sağladığı hakların kullanılmasında Mavi Kartın ibrazı yeterlidir. Kartın ibraz edilememesi durumunda Kimlik Paylaşımı Sistemi aracılığıyla Mavi Kartlılar Kütüğü'nden alınacak kayıt örneği ve uyruğunda bulunulan devlet makamlarınca verilmiş kimlik bilgilerini gösteren belge ile işlem yapılır. Bu kişilerin kimlik bilgilerinde değişiklik olması durumunda uyruğunda bulunduğu devlet makamından alınmış eski ve yeni kimlik bilgilerini gösteren belgenin usulüne göre tasdik edilmiş Türkçe tercümesi ile birlikte ibrazı zorunludur.
  8. Bu madde kapsamında bulunan kişilere Bakanlığın tespit edeceği esaslar çerçevesinde kimlik numarası verilir. Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası aranan yerlerde bu kimlik numarası kullanılır.
  9. Mavi Kartın düzenlenmesi ve dağıtılması ile Mavi Kartlılar Kütüğünün elektronik ortamda tutulmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
  10. Kamu kurum ve kuruluşları, bu madde hükümlerinin uygulanması amacıyla her türlü tedbiri alır ve gerekli düzenlemeleri yapar.

(ii) Türk Vatandaşlık Kanunu'nun Uygulanmasına ilişkin Yönetmelik md. 52

  1. Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve kendileri ile birlikte işlem gören çocukları; millî güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Ancak bu durumdaki kişilerin askerlik hizmetini yapma yükümlülükleri ile seçme ve seçilme, kamu görevlerine girme ve muafen araç veya ev eşyası ithal etme hakları yoktur. Söz konusu kişilerin sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı olup, bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler.
  2. Bu kişilerin Türkiye'deki ikamet, seyahat, çalışma, yatırım, ticari faaliyet, miras, taşınır ve taşınmaz iktisabı ile ferağı gibi konulara yönelik işlemleri, ilgili kurum ve kuruluşlarca Türk vatandaşlarına uygulanmakta olan mevzuat çerçevesinde yürütülür.

Doğumla Türk Vatandaşı olan ve Türk Vatandaşlığından Çıkma İzni ile Ayrılanların Miras Hakkı

Türk Vatandaşlık Kanunu'nun 28. maddesine göre; doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve üçüncü dereceye kadar olan altsoyları, bu maddede belirtilen istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Millî güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklıdır (TVK m. 28).

Yani, doğuştan Türk vatandaşı olup da sonradan izinle Türk vatandaşlığından ayrılmış kişiler yeni vatandaşlıkları gereği mirasın iktisabıyla ilgili bazı kısıtlamalara tabi olsalar da özel durumları gereği Türkiye'deki taşınmaz malları üzerinde Türk vatandaşları gibi miras alacaklardır. Bu kişilerin üçüncü dereceye kadar olan altsoyları da bu haktan faydalanacaklardır. Ancak, milli güvelik ve kamu düzenine ilişkin konular bu hükmün istisnasıdır.

Milli Güvenlik ve kamu düzenine ilişkin konularla ilgili olarak, ilgili Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü bir soru üzerine 24.05.2000 tarih ve 1365-01555 sayılı cevap yazısında; Türk vatandaşlığını doğum ile kazanmış olup da, sonradan izin almak suretiyle (eski sosyalist rejimi ile yönetilen Avrupa ülkeleri ve Yunanistan hariç olmak üzere) yabancı devlet vatandaşlığına geçen kişiler ile bunların kanuni mirasçılarının mirasa ilişkin talepleri yabancılara uygulanan kanuni kısıtlayıcı hükümler uygulanmaksızın aynen Türk vatandaşları gibi, merkeze sorulmadan, ilgili tapu sicil müdürlüklerinde sonuçlandırılacaktır demektedir.

Yabancıların Siyasi Hakları

Türk vatandaşlığından çıkılması ile birlikte seçme ve seçilme hakkı bunun yanında siyasi parti kurma ve üye olma hakkı da kaybedilmiş olur. Yabancı statüsüne geçilmesiyle memur olma hakkı yitirilir. Ancak bazı Kanun'da sayılan belirli hallerde yabancıların sözleşmeli olarak çalışabileceği kabul edilmiştir.

Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar

Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile koruma altına girmiş olup burada yabanca ve vatandaş ayrımı gözetilmemiştir.

Sosyal Güvenliğe İlişkin Kazanılmış Haklar

Çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişilerin, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı olup bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler (TVK m.28). Hal böyleyken, sosyal güvenliğe ilişkin hakların durumu ile ilgili olarak, kişinin tabi olduğu kanun hükümleri incelenerek karara varılmalıdır.

Türk vatandaşlığından çıkılması durumunda çocukların durumu

Eşlerden birinin çıkma iznini almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybetmesi, diğer eşin vatandaşlık durumunu etkilemeyecektir fakat bu durumun çocuklara etkisi vardır. Ancak çocukların Türk vatandaşlığından çıkması çocukların vatansız olmasına sebep olacaksa ana veya babanın vatandaşlığını kaybetmesi onları etkilemeyecek, Türk vatandaşlığını muhafaza edebileceklerdir.

Anne ve baba çıkma izni ile vatandaşlıktan çıkmışsa çocuklar da Türk vatandaşlığını kaybederler. Ancak, sadece annenin veya babanın çıkma izni ile vatandaşlıktan çıkması durumunda, vatandaşlığını kaybeden anne veya babanın talebi ve diğer eşin muvafakat etmesi durumunda çocuklar da Türk vatandaşlığını kaybederler. Diğer eş buna rıza göstermiyorsa yetkili hâkimin takdirine göre işlem yapılacaktır (m.27/II).

F. MAVİ KART

Türk Vatandaşlık Kanunu'nun 28. Maddesi ve ilgili yönetmeliğin 54. Maddesinde düzenlenmiştir.

TVK'nın Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik Madde 54;

  1. Mavi Kart, doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişi ve kendisi ile birlikte işlem gören çocuğuna kapalı nüfus kayıtları esas alınarak düzenlenir.
  2. Mavi Kartın düzenlenmesinde, Türk vatandaşlığının kaybından sonra kimlik bilgilerinde meydana gelen değişiklikler dikkate alınmaz.
  3. Çocuk adına düzenlenen Mavi Kart'a, istenmesi halinde fotoğraf yapıştırılabilir.
  4. Mavi Kart'a yapıştırılacak fotoğraflarda Nüfus Hizmetleri Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin 131 inci maddesinde belirtilen esaslar göz önünde bulundurulur.
  5. Mavi Kart'ın düzenlenip ilgilisine tesliminden sonra kart bilgileri, elektronik ortamda ya da kâğıt ortamda tutulur.
  6. Mavi Kart'ın kaybedilmesi veya kullanılmaz hale gelmesi durumunda yetkili makamlar tarafından kart yenilenir.
  7. Mavi Kart'ın düzenlemesinde tereddüde düşülmesi halinde Bakanlıktan görüş alınır.

Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik'in 53. maddesine göre çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığından çıkan kişilerin kendilerine sağlanan haklardan faydalanabilmeleri için 'Mavi Kart' düzenleneceği belirtilmektedir.

Mavi Kartın düzenlenmesinde uygulanacak esaslar

Mavi Kart Düzenlenmesi

  • Mavi Kart yurt dışında dış temsilcilikler, yurt içinde ise il müdürlüklerince düzenlenir. Gerekli görülen hallerde Genel Müdürlükçe de Mavi Kart düzenlenebilir.
  • Mavi Kart almak için; talebi belirten dilekçe, iki adet fotoğraf ve yabancı devlet vatandaşı olduğunu gösteren kimlik belgesi veya pasaport ile birlikte müracaat makamlarına başvurulur.
  • Mavi Kart; nüfus cüzdanı, pasaport veya kimlik belgesi olarak kullanılamaz, kurumlardan hizmet alınması sırasında yabancı kimlik belgesi ile birlikte ibraz edilir.
  • Mavi Kartın kapsamı, şekli, ebadı ile yürürlük, değiştirme ve geçerlilik tarihlerini belirlemeye, taklit, tahrif ve sahtecilikten korumak maksadıyla üzerine konulacak güvenlik unsurlarını, basım ve kişiye teslim edildiği aşamada uygulanacak sistem ve teknolojiyi, kaybı ve değiştirilmesi halinde yapılacak işlemleri tespit etmeye Bakanlık yetkilidir.

Görüldüğü üzere, Türk vatandaşlığının çıkma izni ile kaybı sonucu alınan mavi kart, kişiye birçok avantaj sağlamaktadır. Çıkma izni ile vatandaşlıktan çıkıldıktan sonra mavi kartın alınması için başvuru yapılmalıdır. Yukarıda açıklanan usulle bu karta başvurulup sonrasında bu kartın sağladığı haklardan yararlanılması çıkma izni ile vatandaşlıktan çıkmak isteyen bireylerin izleyeceği yol olmalıdır.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.